Gdy "odmawiali wsp�pracy", byli bici i torturowani...

Nie ma danych obrazuj�cych liczb� aresztowanych, wiadomo jednak, �e przeprowa- dzono siedem akcji masowych aresztowa�, �e wi�zienia by�y przepe�nione, a panuj�ce w nich warunki nie do zniesienia. Rosyjskie powiedzenie, kt�re sta�o si� popularne r�wnie� w Polsce, dzieli�o ca�� ludno�� na trzy grupy: "tych, kt�rzy siedzieli, tych, kt�rzy siedz�, i tych, kt�rzy b�d� siedzie�". NKWD niech�tnie rozstawa�o si� ze swymi wi�niami. Kiedy armia niemiecka zaatakowa�a Rosj� w czerwcu 1941 roku, wszyscy wi�niowie, z nielicznymi tylko wyj�tkami, zostali wywiezieni z Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Bia�o- 139  rusi na wsch�d albo zabici lub te� wywiezieni i zabici p�niej. Stwierdzono, �e co najmniej w 25 wi�zieniach dokonano egzekucji na wi�niach przed wkrocze- niem Niemc�w. Wielu deportowanych nie prze�y�o podr�y ze wzgl�du na wielkie odleg�o- �ci do oboz�w na Sybe�i. Wepchni�ci do zat�oczonych i nie ogrzewanych wagon�w bydl�cych, podobnie jak wcze�niejsze ofiary rozprawy z ku�akami, wyruszali w podr�, kt�ra mog�a trwa� trzy, cztery lub wi�cej tygodni. Genera� Anders, kt�ry w 1941 roku zbiera� tych, co prze�yli, do polskiego wojska, oeni�, �e z 1,5 miliona deportowanych Polak�w prawie po�owa zmar�a. Najbardziej znany przypadek dotyczy� I5 tysi�cy polskich oficer�w, w wi�kszo�ci oficer�w rezerwy, przedstawicieli r�nych zawod�w, kt�rzy byli rozmieszczeni w trzech r�nych obozach w zachodniej Rosji we wrze�niu 1939 roku. Do maja 1940 roku mogli komunikowa� si� z rodzinami, ale p�niej ju� nikt nie widzia� ich �ywych. W kwietniu 1943 roku Niemcy wjednym z oboz�w nad Dnieprem w pobli�u Smole�ska odkopali 4000 zw�ok. Wi�kszo�� mia�a r�ce zwi�zane z ty�u i zosta�a zabita strza�em w ty� g�owy. Nazi�ci twierdzili, �e zostali zabici przez Rosjan, Rosjanie, �e przez nazist�w. Dopiero w 1989 roku w�adze radzieckie przyzna�y, �e to Rosjanie byli odpowiedzialni za egzekucj� wszystkich 15 tysi�cy. V Kiedy Stalin domaga� si�, a nast�pnie zaj�� wschodni� Polsk�, celem jego by�o uczynienie z niej centralnej cz�ci szerokiego pasa terytorium obronnego, maj�cego chroni� przed inwazj� z zachodu, a rozci�gaj�cego si� od Finlandii po Morze Czarne. Podczas gdy Armia Czerwona wkracza�a do Polski, Stalin wymusi� na krajach ba�tyckich traktaty, pozwalaj�ce zak�ada� bazy na ich terytoriach. Nast�pnie jednak natrafi� na op�r. Trzy tygodnie spor�w z Mo�o- towem w Moskwie nie wystarczy�y, aby przekona� tureckiego ministra spraw zagranicznych do zawarcia traktatu, zgodnie z kt�rym zamkni�to by Morze Czarne dla okr�t�w wojennych innych mocarstw. Mo�otow trafi� na r�wnego sobie w uporze. Zamiast tego traktatu Turcy podpisali pakt o wzajemnej pomocy z Wielk� Brytani� i Francj�, a nie z ZSRR. Znacznie powa�niejsze konsekwencje przynios�o za�amanie si� rozm�w z Finami. Zaanektowani przez Rosj� carsk� w 1809 roku jako Wielkie Ksi�stwo Finlandii, Finowie proklamowali niepodleg�o�� w grudniu 1917 roku i zapewnili sobie jej uznanie osobi�cie przez Stalina jako przedstawiciela rz�du bolszewickiego. W czasie wojny domowej w Rosji komuni�ci fi�scy przy pomocy bolszewickiej zaj�li wi�kszo�� po�udniowej Finlandii, ale zostali usu- ni�ci przez "bia�ych" wspieranych przez Niemc�w. W sytuacji kiedy bol- szewicy znajdowali si� w trudnej sytuacji, musieli zaakceptowa� warunki pokojowe uzgodnione w Tartu (Dorpat). Finowie postawili twarde ��dania. Zaj�li Petsamo z cennymi z�o�ami niklu, nie zamarzaj�cy port Pieczenga na p�nocy oraz kilka wysp w Zatoce Fi�skiej, kontroluj�cych szlaki wiod�ce do Piotrogrodu i rosyjskiej liazy marynarki wojennej w Kronsztadzie. Granica I40 rosyjsko-fi�ska zosta�a przesuni�ta tak, �e Finlandia zyska�a wi�ksz� cz�� Przesmyku Karelskiego, a granica znalaz�a si� w odleg�o�ci oko�o 28 kilomet- r�w od drugiego co do wielko�ci miasta Rosji, kt�re wkr�tce zyska�o nazw� Leningrad. Delegacja radziecka protestowa�a przeciwko utracie Karelii, musia- �a jednak z�o�y� podpis. W kwietniu 1938 roku, zaniepokojony mo�liwo�ci� niemieckiego ataku na Rosj�, a obawiaj�c si� jak zwykle o bezpiecze�stwo Leningradu, Stalin podni�s� spraw� ponownie. Po bezskutecznym odwo�aniu si� do Hitlera, kt�ry uzna� Finlandi� oraz kraje ba�tyckie za radzieck� stref� wp�yw�w, Finowie zgodzili si� wys�a� przedstawiciela. Wybrali sze��dziesi�ciodziewi�cioletniego fmskiego ambasadora w Sztokholmie, Paasikivi, cz�owieka, kt�ry kierowa� fi�sk� delegacj� na rokowania w Tartu w 1920 roku. Propozycja, kt�r� Stalin z�o�y� Finom 12 pa�dziernika, obejmowa�a odsuni�cie istniej�cej granicy radziecko-fi�skiej na Przesmyku Karelskim o dal- sze 40 kilometr�w od Leningradu, a w celu zapewnienia lepszej ochrony miasta od ataku ze strony morza, przej�cie przez Zwi�zek Radziecki wszystkich wysp w Zatoce Fi�skiej i wynaj�cie portu w Hanko na potrzeby bazy marynarki wojennej. Na p�nocy proponowa� cesj� P�wyspu Rybackiego, kt�ry zagra�a� szlakom wiod�cym do Murma�ska, jedynego nie zamarzaj�cego portu radziec- kiego po stronie zachodniej. W zamiau za to Rosjanie proponowali dwukrot- nie wi�kszy teren przylegaj�cy do Finlandii �rodkowej, gdzie przew�enie kraju pomi�dzy granic� rosyjsk� a Zatok� Botnick� stwarza�o niebezpiecze�stwo przepo�owienia kraju przez nieprzyjaciela. W trakcie negocjacji, kt�re trwa�y do 8 listopada, Stalin stara� si� okaza� umiarkowanie i �agodzi� swe ��dania, ale z nich nie rezygnowa�. Zar�wno marsza�ek Mannerheim, bohater wcze�niejszej wojny f�sko-radzieckiej, jak i Paasikivi byli zwolennikami osi�gni�cia porozumienia z Rosjanami 26. Rz�d fi�ski jednak�e, ciesz�c si� pe�nym poparciem opinii publicznej, odm�wi�, uwa�aj�c, �e gdy Rosjanie raz wsun� stop� mi�dzy drzwi, to w ko�cu je wywa��. Stalin by� zaskoczony nieprzejednanym stanowiskiem Fin�w. Wydaje si�, �e waha� si�, zanim zaakceptowa� pogl�d twardog�owych kierowanych przez �danowa, szefa partii z Leningradu, i� nie nale�y traci� czasu i si�� zdoby� to, co potrzebne. W ko�cu zgodzi� si� pod warunkiem, �e zostan� wykorzystane jedynie oddzia�y z leningradzkiego okr�gu wojskowego. Wojna zimowa rozpocz�a si� 30 listopada. 1 grudnia utworzono ludowy rz�d Finlandii kierowany przez starego fi�skiego komunist� Kuusinena, prze- bywaj�cego na emigracji w Moskwie. Rz�d ten zosta� natychmiast uznany przez ZSRR. Woroszy�ow, komisarz do spraw obrony, zapewnia�, �e radziec- kie czo�gi typu Stalin b�d� w Helsinkach w ci�gu sze�ciu dni. Armia fi�ska jednak�e lepiej by�a przygotowana do ostrej zimy ni� Rosjanie. Lepiej uzbrojona i oparta o umocnienia linii Mannerheima, nie tylko zatrzyma�a, ale r�wnie� zada�a ci�kie straty 7 armii Mierieckowa. Du�e si�y, skierowane do �rodkowej Finlandii, zosta�y otoczone przez Fin�w w bia�ych kombinezonach ochronnych i �wietnie poruszaj�cych si� na nartach, kt�rzy atakuj�c z las�w rozbili je na strz�py