Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Wskutek uwarunkowań historycznych PREiR nie rozwinęła szerszej działalności, jednak jej działalność stanowi interesujący przyczynek dziejów polskich formacji politycznych na wschodzie. Na pracach Aleksandra Lednickiego w Komisji Likwidacyjnej i w innych polskich placówkach w okresie wojny i rewolucji zaciążył pogląd wypowiedziany na piśmie z 22 lipca 1917 r. do Erazma Piltza: „(...) Czasami mi się zdaje, że co szereg pokoleń stracił, nie może jedno zdobyć - trzeba coś zostawić dla naszych dzieci i wnuków (...)"23- 23Z. Nagórski, Ludzie..., s. 123. 128 Rozdział IX Geneza aktu 30 marca Milczenie Rosji w historycznej chwili obalenia caratu byłoby zrozumiane przez ogół Polaków jako pozostawienie losów Polski na łasce nieprzyjacielskich rządów państw centralnych. Niezwłoczne wystąpienie rządu rosyjskiego w tej sprawie było nieodzowne tym bardziej, że według dochodzących wiadomości przed rewolucją lutową między Berlinem a Wiedniem rozpoczęły się pertraktacje co do wydania nowego aktu w sprawie polskiej. W Rosji nie Rząd Tymczasowy, lecz Piotrogrodzka Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich pod przewodnictwem Mikołaja Czheidze, jednego z przywódców mienszewików, 27 marca 1917 r. jednomyślnie uchwaliła orędzie Do Narodu Polskiego. Zredagował je Mikołaj Sokołów, sekretarz Rady Piotrogrodzkiej, najbardziej aktywny jej działacz. W orędziu ogłoszonym na zebraniu w obecności 600 robotników i żołnierzy Rada oznajmiła, że: „(...) demokracja Rosji stoi na stanowisku uznania samookreślenia na-rodowo-politycznego narodów i proklamuje, że Polska ma prawo do całkowitej niepodległości pod względem państwowo-między-narodowym". Dokument został 28 marca opublikowany w organie PRDRiŻ „Izwiestia", a w dzień później jego redakcja zamieściła artykuł pt: Wolność Polsce, komentujący uchwalone orędzie. Stwierdza się tam, że prawo do niepodległości ma całość ziem polskich. 129 Po uchwaleniu tego orędzia Rządowi Tymczasowemu nie pozostało nic innego - co słusznie podkreśla Mieczysław Tanty -jak przyspieszyć prace nad własną proklamacj ą1. ? „Przypominamy, że do ustępliwości w sprawie polskiej Miluko-wa i innych kadetów w rządzie - pisał w 1927 r. Marian Seyda -przyczyniła się odezwa sowietu piotrogrodzkiego do narodu polskiego"2. Proklamacja rządu z 30 marca 1917 r. stwierdzała: „(...) Naród rosyjski, który zrzucił jarzmo, przyznaje także polskiemu bratniemu narodowi pełne prawo stanowienia o swoim losie według własnej woli. Rząd Tymczasowy, wierny umowom ze swymi sprzymierzeńcami, wierny wspólnemu planowi walki przeciwko światu germańskiemu, chciwemu walki, dopomoże do utworzenia niezawisłego państwa polskiego ze wszystkich terytoriów, w których Polacy tworzą w większość, jako rękojmię trwałego pokoju w przyszłej, nowo zorganizowanej Europie połączone z Rosją wolnym związkiem militarnym. Państwo polskie będzie mocną tamą przeciw naciskowi państw centralnych na ludy słowiańskie. Wolna Zjednoczona Polska samookreśli swoją formę rządu wyrażając swoją wolę w konstytuancie zwołanej na zasadzie powszechnego prawa głosowania do stolicy Polski. Rosja żywi przekonanie, że ludy złączone wielowiekowym współżyciem z Polską otrzymują w ten sposób zupełne zabezpieczenie obywatelskie i narodowe ich egzystencji. Rosyjska konstytuanta ostatecznie potwierdzi nowy braterski związek. Ona również da swoją zgodę na tę zmianę terytorialną rosyjskiego państwa, konieczną dla utworzenia Polski wolnej we wszystkich obecnie jeszcze rozdzielonych częściach. 1 M. Tanty, Rewolucja rosyjska a sprawa polskal917—1918, Warszawa 1987, s. 93. 2 M. Seyda, Polska na przełomie wieków, t. I, Poznań 1927, s. 505. 130 Polscy Bracia! Przyjmijcie dłoń, którą Wam podaje wolna Rosja (...)"3. Proklamacja rządu mimo wielu mankamentów była dokumentem o doniosłym znaczeniu dla procesu odbudowania państwa polskiego. Współczesna historiografia z wielu względów nie doceniała jej historycznego znaczenia. Często starano się dowieść, że liberalna Rosja nie mogła nic dobrego uczynić dla Polaków. Przeciwstawiano ją wcześniejszej odezwie Rady Piotrogrodzkiej, przemilczając ojej mienszewicko-eserowskim składzie