Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Ciało Chrystusa, bardzo wydłużone i pełne łaski, przegina się w stronę Matki podtrzymywanej przez trzy zasmucone kobiety. Maryja, ogarnięta ogromnym bólem, ale bez „spektaklu łez", odrywa się od grupy, i wskazując prawą ręką na swego Syna całą swoją istotą kieruje się ku ciału pozbawionemu ziemskiego powabu, które z kolei pochyla się ku Niej. Matka ukrzyżowana ze swoim Synem i w pełnej jedności z Nim, nie buntuje się, ale przywiera do miłości Dobrego Pasterza (J 10, 11), oddającego życie za swoje owce: „Nikt nie zabiera mi życia, lecz ja sam je oddaję" (J 10, 18). Z prawej strony krzyża znajduje się umiłowany uczeń, Jan Ewangelista, pogrążony w medytacji. Za nim stoi centurion Longin, zdumiony i pełen szacunku, jednak jasne kolory szat osłabiają jego obecność. Wszystkie te postacie, wydłużone i w pewnym stopniu eteryczne, wzmacniają wertykalne linie obrazu, symbolizujące zstąpienie i wstąpienie Chrystusa, czyli przejście do królestwa śmierci i powrót do życia. Trzecia poprzeczka krzyża, umiejscowiona pod nogami Ukrzyżowanego, przedstawia wagę przeznaczenia, dwa przeciwstawne królestwa, które krzyż wiąże, uwalniając nas, związanych. Krzyż jako symbol o znaczeniu kosmicznym i uniwersalnym, wydłużając się ku czterem punktom kardynalnym wznosi się na Górze Golgota, świętej przestrzeni rozumianej w tradycji biblijnej jako centrum świata. System świata społeczeństwa tradycyjnego widział natomiast w górze punkt łączący niebo i ziemię. Krzyż jako „drzewo życia zasadzone na Golgocie" (służba święta Podwyższenia Krzyża, 14 września), jest zakotwiczony w centrum ziemi, na ompha-los (gr. omphalos - pępek) świata, czarnej grocie, w której spoczywa czaszka Adama. Krzyż wzniesiony w sercu świata wyznacza ze swej strony oś świata, poprzez którą komunikują się trzy poziomy kosmiczne: górny (niebo), środkowy (ziemia) i dolny (otchłań), w których wznosi się drzewo zbawienia. Podobnie jak embrion karmiony jest przez matkę za pośrednictwem pęp- 116 I Ukrzyżowanie Chrystusa, Mistrz Dionizy, ok. 1500 r. Galeria Tretiakowska, Moskwa. 117 ka, człowiek znaj Golgota i krzyż wia z mocą. iż cz to przesłanie o og zostah' mu : Pow- .-wiciela ciemn* Jakie ar pow; Wiei:-krz> r prze. stULJo— a gC - — r.. r: Ikona Deesis i wielkie świata, 1984 r. Ikona namalowana przez ikonografa rosyjskiego. 118 ka, człowiek znajduje swoją zasadę życiową w dwóch centrach, którymi są Golgota i krzyż. Fakt, że Chrystus sam oddał swoje życie na krzyżu, objawia z mocą, iż cały kosmos uczestniczy w śmierci-zmartwychwstaniu. Jest to przesłanie o ogromnym bogactwie, przekraczającym tych kilka zdań, które zostały mu poświęcone. Powróćmy do sceny. Krew Nowego Adama spływa na czaszkę przedstawiciela ludzkości, który odzyskuje Życie. Jakże nie ujrzeć w tym fakcie związku z ikoną Narodzenie Chrystusa1} Chrystus urodził się w centrum ciemności, odkupienie dokonuje się w centrum świata. Chrystus przedstawiony z zamkniętymi oczyma jest prawdziwie umarły. Jakie uczucie spokoju, wspólnoty i godności. Jego pochylone oblicze przepowiada głęboki sen. „Życie zasnęło i otchłań drży z przerażenia" (służba Wielkiej Soboty). Oznaczając sferę Boską dwaj adorujący aniołowie nad krzyżem, okrywają ręce szatami na znak szacunku. Z lewej strony pod poprzeczną belką zewnętrzny anioł prowadzi i popycha przed sobą ku Chrystusowi postać uobecniającą Kościół. Anioł z prawej strony Ukrzyżowanego odpycha Synagogę o kobiecej twarzy, która kieruje w tył spojrzenie pełne udręki. W tle ludzkiej sfery, reprezentowanej przez osoby, widoczne są mury Jerozolimy. Chrystus jest więc odrzucony przez swoich, o czym mówi Apostoł Paweł: „Nie mamy tutaj trwałego miasta, ale szukamy tego, które ma przyjść" (Hbr 13,14). Również Apostołowie nie byli obecni przy krzyżu Mistrza. Biała przepaska, finezyjnie drapowana wokół bioder Chrystusa, wzmacnia piękno całości, harmonię i rytm. Krzyż zarysowuje się na złotym tle. Na ikonie nie dominuje smutek, ale chwała Boża, gdyż smutek został przemieniony przez moc paschalną. Ikona Zmartwychwstania czyli Zstąpienia do otchłani Prawosławie jest wyznaniem zmartwychwstania. To ono stanowi główny temat liturgii nieszporów i jutrzni każdej niedzieli. Wierni, którzy uczęszczają do cerkwi, uczestniczą w niedziele prawie zawsze w nabożeństwie głoszącym zmartwychwstanie (wyjątkiem są tu święta wypadające w niedziele). Jest to „święto nad świętami", więc jego ikona ma charakter szczególny. W przeciwieństwie do Ukrzyżowania, na temat którego dysponujemy wieloma dokładnymi szczegółami, Ewangeliści nie mówią o dokładnym momencie Zmartwychwstania Jezusa. Tak dokładne określenie, jak w wy- 119 padku wskrzeszenia Łazarza, nie było po prostu możliwe. Wydarzenie nie poddaje się badaniom, a więc analizie naukowej, ale tym nie mniej jest ono realnym faktem historycznym, który w istotny sposób wpłynął na naszą historię. Nie jest to jednak fakt historyczny w sensie świeckiej historii, ale fakt teologiczny, przekraczający możliwości naszej ludzkiej historii