Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

Nadmieńmy przy okazji, że poglądy Szaszkie-wicza, Wahylewicza, a także Hołowackiego na temat roli i znaczenia 41 Opracowanie tego dokumentu przynosi praca S. Kozaka, U źródeł romantyzmu i nowożytnej myśli społecznej na Ukrainie, Wrocław 1978. 42 Tamże, s. 103. 43 I. Kokorudz. Cyt. za: O. I. Biełećkyj, Wstęp, [w:] Rusałka Dnistrowaja, s. 28. Naród i kwestia ukraińskiej odrębności narodowej... 61 folkloru w życiu kulturalnym odradzającego się narodu ukraińskiego utrzymane są zasadniczo w duchu takich oryginalnych i powszechnie znanych w epoce romantyzmu myśli Herdera, jak chociażby wypowiedziane w 1767 t. we Fragmente zdanie, iż „poezja ludowa przedstawia najdokładniej charakter jakiegoś narodu i stanowi jego najwyższy wy- raz '44 We wstępie do ukraińskich pieśni ludowych w Rusałce Wahylewicz wyjaśnia, w jakim celu zamieszczono w Rusałce teksty poezji ustnej, jak należy rozumieć ich treść i sens, z jakiego punktu widzenia należy na nie spojrzeć, jakie myśli są w nich zawarte, dlaczego tak często mówi się w nich o „kniaziach", korowajach, chlebie, soli oraz jakie mają one znaczenie dla narodu i jego kultury. Wypowiadając się na temat "starożytności narodu ruskiego" Wahylewicz podkreśla, że naród ruski naj-trwalej zachowuje w „swoich obyczajach, pieśniach, obrzędach, bajkach, przysłowiach wszystko to, co mu pradawni dziadowie w spadku pozostawili"45. Zwracając się do przeszłości Wahylewicz jednak nie sięga, jak np. Chodakowski, tylko do czasów przedchrześcijańskich, ale przede wszystkim przypomina okres świetności i potęgi Rusi Kijowskiej: Święta Ruś była siedliskiem rajskich ptaków i cudów; jak powłoka czysta okrywało ją jasne niebo, ś\viat tętnił miłos'cią, ruski naród był sławnym i poważnym, poznawszy tajniki przyrody czcił ją i do serca przygarniał i panował pokój, ład, porządek i miłość wzajemna.46 (tłum. - W. M.) Wahylewicz, a także pozostali przedstawiciele zachodnioukraińskiego odrodzenia narodowego, byli zwolennikami głoszonej wówczas odrębności plemiennej Słowian, ale owej przynależności do jednego szczepu nie przeciwstawiali (jak np. wyznawcy poglądów głoszonych przez Chodakowskiego w rozprawie O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem) idei uniwersalizmu chrześcijańskiego jako obcej duchowi słowiańskiemu. Przyjęcie chrześcijaństwa na Rusi nie hamowało - w przekonaniu „Ruskiej Trójcy" - rozwoju wschodniosłowiańskiej i rodzimej kultury rusko-ukraińskiej, ponieważ: 44 G. Cocchiara, Dzieje folklorystyki w Europie, Warszawa 1971, s. 190, 193. 45 I. Wahyłewycz, Peredhowor k narodnym ruskym pisniam, [w:] Rusałka Dni-strowa, s. IX. 46 Tamże, s. X. 62 Kształtowanie się nowowżytnego piśmiennictwa ukraińskiego... Naród i kwestia ukraińskiej odrębności narodowej... 63 [••¦] księża śpiewali mszę świętą we własnym języku narodowym, nie sroży-li się, nie uważali się za panów, lecz jak dawniej, tak i obecnie żyli z ludem jak ojciec z dziećmi, byli im przyjaciółmi, dzielili smutek i radość pod ich niskimi strzechami. Nie zdarzało się, żeby kogoś wyzbywano dawnych zwyczajów i zacierano wyssane z mlekiem uczucia, apostołowie zaprowadzając wiarę chrześcijańską, a wykorzeniając pogaństwo nie wszczepiali obcej duszy w naród. Ruski naród wchłonął w zatroskane serca prawdziwe światło, a upiększając jego zewnętrzne oblicze ukochanymi ozdobami, zupełnie nie naruszał jego wewnętrznej czystości.4 (tłum. - W. M.) : 47 Wahylewicz, Szaszkiewicz, Hołowacki, a także pozostali działacze z kręgu „Ruskiej Trójcy" apoteozowali czasy panowania Włodzimierza Chrzciciela, podkreślając, iż kulturalne, ekonomiczne i militarne znaczenie zawdzięczała Ruś Kijowska mądrym rządom "kniaziów" i przyjęciu chrześcijaństwa z Bizancjum. Przytoczona wyżej wypowiedź Wa-hylewicza na temat stosunku duchowieństwa do ludu ruskiego w czasie nawracania go na wiarę chrześcijańską brzmi tak, jakby napisana została z jednej strony w opozycji do przewodniej idei znanej „Ruskiej Trójcy" rozprawy O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem Zoriana Do-łęgi-Chodakowskiego, który uważa, że „od wczesnego polania nas (Polaków) wodą zaczęły się zamazywać wszystkie cechy nas znamionujące, staliśmy się na koniec sobie samym cudzymi"48, zaś z drugiej - była rozwinięciem pochwały, którą, niejako „mimowolnie" wyraził Zorian w swej wypowiedzi o duchowieństwie ruskim49. Dla Ukraińców galicyjskich, a szczególnie dla twórców programu odrodzenia literatury narodowej szczególnie istotne znaczenie miał fakt, że Chodakowski ludowość utożsamiał z narodowością, a następnie pojęciu narodowości nadawał specjalne znaczenie i zupełnie inną treść. Narodowością będzie nie to, co łączy narody słowiańskie z innymi, lecz to, co je wyodrębnia spośród innych, obcych plemiennie narodów. Teo- 47 Tamże, s. X-XI. 48 2. Dolęga-Chodakowski, O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem oraz inne pisma i listy, wstęp i opr. J. Maślanka, Warszawa 1967, s. J9. 49 Tamże. Podobnie na ten temat wypowiadał się W. Zaleski. Por. Wacław z Oleska, O pieśniach ludu (Wyjątek z obszernej rozprawy o tym przedmiocie), „Rozmaitości" 1931, nr 46, s. 364. „Niemało się zapewne przyczyniła do utrzymania obrzędów [Na Rusi] i ta okoliczność, że służba Boża i uroczystości kościelne w narodowym odbywają się języku". ria ludowości Chodakowskiego, utożsamiająca kulturę ludu z kulturą narodową, bardzo odpowiadała rzeczywistości ukraińskiej, bowiem w procesie kształtowania się nowożytnego narodu ukraińskiego, w rodzeniu się jego ambicji kulturalnych i dążeń samodzielności politycznej lud ukraiński stał się podstawowym fundamentem narodu