Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

Bez przerwy gadała, gestykulowała i biegała po klasie. Wymagała ogromnej uwagi rodziców i nauczycieli, była bar- dzo zazdrosna o inne dzieci, także własne ro- dzeństwo. Mimo nadpobudliwości, złych wyników w nauce i innych problemów, poziom inteligencji dziewczynki był wyższy od przeciętnego. A jed- nak czuła się głupia, a jej obraz samej siebie był poważnie naruszony. Testy neurologiczne nie wykazały żadnych organicznych zaburzeń mózgu. scencji i stwierdzono u młodzieży z ADHD i zaburzeniem zachowania wyższe wskaźni- ki wykroczeń drogowych niż u pozostałych badanych (Nada-Raja, Langley, McGee, Williams, Begg i Reeder, 1997). Dzieci z ADHD na ogół wpływają nega- tywnie na otoczenie. Mają zwykle ogromne trudności w stosunkach z rodzicami, gdyż nie przestrzegają zasad. Ich problemy z za- chowaniem sprawiają, że często bywają ne- gatywnie postrzegane przez rówieśników. Na ogól dzieci nadpobudliwe nie wydają się lękliwe, aczkolwiek ich nadmierna aktyw- ność, niepokój i szaleństwa często interpre- tuje się jako przejawy lęku. Uzyskują zazwy- czaj słabe wyniki w szkole ze względu na szczególne rodzaje trudności z uczeniem się, takie jak trudności w czytaniu i inne związa- ne z podstawowymi przedmiotami naucza- nia. Dzieci nadpobudliwe sprawiają trudno- ści także w klasach początkowych. Opisany obok przypadek ukazuje typowy obraz kli- niczny zaburzenia. PRZYCZYNY Przyczyna bądź przyczyny ADHD wciąż stanowią przedmiot rozważań (Breggin, Breggin, 1995). Niejasne jest, do jakiego stopnia problemy występujące w tym zes- pole są wynikiem działania czynników biologicznych lub środowiskowych, choć niedawno wykonane badania wskazują za- równo na czynnik genetyczny (Nadder, Sil- berg i in., 1998), jak i wpływ środowiska społecznego (Hechtman, 1996). Wielu ba- daczy bierze pod uwagę prawdopodobień- stwo wpływu czynnika biologicznego, takiego na przykład, jak dziedziczenie gene- tyczne, jako istotnego zwiastuna rozwoju zaburzenia,(Levy, Barr, Sunohara, 1998). Nie ustalono jednakże potencjalnej gene- tycznej podstawy występowania ADHD, choć istnieją pewne dane wskazujące, iż jest on zaburzeniem rodzinnyrnj{Faraone, Biederman, Milberger, 1994). W jednym 804 ZABURZENIA OKRESU DZIECIŃSTWA I ADOLESCENCJI z badań stwierdzono u rodzeństwa dzieci z ADHD większe w porównaniu z grupą kontrolną prawdopodobieństwo korzystania z korepetycji i uczestniczenia w lekcjach w specjalnych klasach (Faraone i in., 1993b). Co więcej, u braci dzieci z rozpoz- naniem ADHD stwierdzono większe praw- dopodobieństwo uzyskania niższych niż w grupie kontrolnej wyników w testach czytania. Opinię publiczną poruszyła niegdyś in- formacja, że nadpobudliwość u dzieci jest spowodowana czynnikami dietetycznymi, w szczególności barwnikami dodawany- mi do żywności (Feingold, 1977). Jednakże teorie dotyczące powiązania między die- tą a nadpobudliwością zostały odrzucone (Mattes, Gittelman, 1981; Stare, Whelan i Sheridan, 1980), a kwestia biolo- gicznych podstaw ADHD wciąż czeka na ostateczną odpowiedź. Poszukiwania przyczyn psycho- logicznych nadpobudliwości rów- nież nie przyniosły przekonujących rezultatów. Badacze nie przedsta- wili w sposób jasny żadnej psycho- logicznej przyczyny zaburzenia, chociaż podkreśla się rolę zarów- no temperamentu, jak i czynników związanych z uczeniem się. Pewne dowody wskazują na wpływ środo- wiska domowego na rozwój zabu- rzenia (Paternite, Loney, 1980). Wy- niki uzyskane w jednym z badań sugerują, że do nadpobudliwości u dzieci prowadzi patologia rodziny, w szczególności zaś problemy oso- Dzieci z ADHD opisuje się jako nadmiernie ak- tywne, impulsywne, z niską tolerancją frustracji i niezdolne do odraczania nagrody. Dzieci takie bez przerwy mówią, nie uznają reguł i narażone są na ryzyko różnorakich problemów z nauką, z nauczycielami i innymi uczniami. bowościowe rodziców. Morrison (1980) stwierdził, że liczni rodzice nadpobudliwych dzieci mają problemy psychiczne: u wielu rozpoznano klinicznie zaburzenia osobowo- ści lub histerię. Obecnie uważa się, iż ADHD to zaburzenie o wielorakich przyczynach, prowadzące do różnorodnych skutków. LECZENIE I JEGO WYNIKI Chociaż zespół nadpobudliwości po raz pier- wszy opisano już ponad 100 lat temu, brak zgodności poglądów co do najbardziej efek- tywnych metod terapii, w szczególności zaś w kwestii stosowania leków uspokajających. Terapia farmakologiczna cieszy się jed- nak sporym uznaniem wśród lekarzy. Z nie- dawno przeprowadzonych badań ankieto- PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ 805 wych (Runnheim, Frankenberger, Hazel- korn, 1996) wynika, że 40% młodszych ucz- niów gimnazjum z problemami emocjo- nalnymi i ADHD oraz 15% licealistów prze- pisywano leki, głównie Ritalin (metylfeni- dat) i amfetaminę. Badania wykazały, iż substancje działają- ce stymulująco na mózg, takie jak amfetami- na, wpływają uspokajająco na dzieci, a więc wywierają wpływ dokładnie odwrotny do tego, jakiego moglibyśmy oczekiwać i ja- ki wywierają na dorosłych (Pelham i in., 1992).^ Tego rodzaju leczenie obniża nad- mierną aktywność i roztargnienie nadpo- budliwych dzieci, a jednocześnie zwiększa uwagę i zdolność koncentracji, dzięki czemu dzieci te często znacznie lepiej funkcjonują w szkole (Arnett, Fischer, Newby, 1996). Niektórzy specjaliści (Pliszka, 1991) uważa- ją substancje stymulujące za pierwszy lek do zastosowania w przypadkach ADHD. Fava (1997) doszedł do wniosku, że Ritalin może obniżać poziom agresywności u nadpobudli- wych dzieciil faktycznie, wielu nadpobudli- wych uczniów, których zachowanie w klasie jest trudne do zaakceptowania, dzięki przyj- mowaniu leków o właściwościach stymulu- jących zaczyna względnie dobrze funkcjono- wać i robić postępy