Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Recepcja form �Zy�lenia i form artystycznych ��czy�a si� ze ��yceniem wzor�w. Ksenofobia i poczucie ��asnych, niezast�pionych warto�ci stwo- ;zy�y w po��czeniu z erudycyjn� wiedz� o :taro�ytno�ci typ "sarmaty" idealizuj�cy i �poteozuj�cy stan szlachecki (Kronika Ma- cieja Stryjkowskiego w 1582, Annales Sta- nis�awa Sarnickiego w 1587, Wyw�djedy- nowlasnego pa�stwa �wiata Wojciecha D�- bo��ckiego w 1633). Atrakcyjny typ my�le- nia dla szlachty Europy Wschodniej pro- �ieniowa� do innych kraj�w - Rosji czy W�gier. Recepcja form zachodnich da�a w Cfekcie utwory z zakresu literatury pi�knej (Miko�aj S�p Szarzy�ski, Maciej Sarbiew- ski), kt�re reprezentowa�y szlachecki kie- runek rozwoju kultury i ��czy�y si� z ideo- logi� kontrreformacji. W�wczas w�a�nie powsta� ofcjalny przek�ad Biblii na j�zyk polski (ks. Wujek, 1599), Piotr Skarga (1536-1612) rozwin�� polemiczn� lite- ratur� wyznaniow�. Rozw�j szlacheckiej ideologii sarmatyzmu wi�za� si� z roz- powszechnianiem wiedzy o przesz�o�ci. Itroniki (Joachim Bielski), s�ownikowo u�o- �one biografie, nie pozbawione krytycznej OEeny czas�w wsp�czesnych, przynosi�y �pologetyczne i ba�amutne wiadomo�ci o przesz�o�ci. Najbardziej jednak charakte- rystyczn� cech� epoki stanowi�o bogate pa- �>i�tnikarstwo. Pami�tniki, pisane retro= �p�ktywnie lub na bie��co, sta�y si� nie- itttzal codzienn� rozrywk�, dawa�y satysfak- Cj� intelektualn� i pozwala�y na zapami�ta- �e burzliwych dziej�w, w kt�rych szlachta p�lska bra�a czynny udzia�. Kr�g spo�ecz- tly pami�tnikarzy by� bardzo szeroki: Na- leEeli do� niego: magnat i hetman wielki go Yocz�tku i progresu wojny mosku prosty kresowy szlachcic Samuel r wicz, dypl�mata Stanis�aw Niemc biskupi Stanis�aw �ubie�ski i Pa� secki, dominikanin Fabian Birkc wielu innych. Dali oni w swych ut znakomity i wszechstronny obraz Obok tej rodzimej formy pisarskiej 1 �y si� te� liczne zapo�yczenia obce (� cja Tassa Piotra Kochanowskiego- Samuel Twardowski, Andrzej Mq� R�wnoleg�ym nurtem sz�a lit mie�zcza�ska. Obok utwor�w sowi skich pojawi�y si� dzie�a literatury w nowy spo��b przedstawiaj�ce o� rodzime (Szymon Szymonowicz, miej Zimorowicz). Niekt�re utwc �wi�cone obyczajom stanowi� li pomnik trudu ludzkiego (Officina ria. . . Walentego Ro�dzie�skiego- Flis Sebastiana Klonowicza -159 Oba nurty - szlachecki i mieszi - rozwija�y si� tak�e w muzyce i polskim. Import sztuk w�oskich i skich na dw�r W�adys�awa IV, a tal pularno�� komedii sowizdrzalskiej 1 �y podwaliny pod scen� polsk� w�� okresie wczesnego baroku. Polska mog�a si� poszczyci� r oryginalnymi osi�gni�ciami w dzr sztuk plastycznych. Magnaci jeszcze cu XVI w. sprowadzali do Polski nych tw�rc�w zagranicznych, zw� architekt�w. Dzie�a ich w warunkac: swobody, jak� dysponowali, stan�y wszym rz�dzie obok najlepszych �wia� rozwi�za� urbanistycznych. Tak np wadzony przez Zamoyskiego Be Morando w 1579 r. przygotowa� pl mo�cia, opieraj�c si� na zasadacl: strzennych stworzonych przez teori �ansow�. Zaprojektowa� twierdz�, najnowszych zasad sztuki in�ynier wykorzystaniem zasad perspektywy wnieniem do dogodnej komunika� wn�trz miasta, przy czym sw� kor Morando podporz�dkowa� zasadzie nacji zamku nad miastem. Wz�r t wtarzany by� p�niej w swym zasadi 196 Zamek w Krasiczynie. Widok og�lny od strony po�udniowej Zamek y� o/n Akademi 4 Ratus2 Rynekgldwny KolegiuM Rynek Wodny < i.arniew yracnu 3 Synag�ga 4 Ko�ci�t ormia�5ki .i Bramu LwowSka 6 Ko�ci�l franciszkan�w 7 Klasztor kapucyn�w 8 Broma Szczebnzeska 9 M�yn 00 km Plan Zamo�cia renesansowego za�o�eniu, podkre�laj�c przewag� rezyden- cji magnackiej nad siedzib� poddanych. Potrzeby budowania rezydencji obronnych, wykorzystanie staro- i nowow�oskich for- tyfkacji murowano-ziemnych, przyczyni�y si� do powstania licznych zamk�w stano- wi�cych dernonstracj� si�y i znaczenia ro- d�w mo�now�adczych. Do takich nale�a� Krasiczyn Krasickich. Wi�nicz Lubomir- skich, Ujazd Ossoli�skich, �a�cut Stad- nickich. Obiekty te stanowi�y przyk�ady przystosowania modnych pod�wczas de- koracji (sztukateria, attyki) do gust�w ro- dzimych. Nowinki architektoniczne prze- jawia�y si� te� - np. w ko�cio�ach po- �udniowej Polski, mi�dzy Lublinem a Kali- szem -- w narzucaniu na gotyck� bry�� renesansowych czy p�niej barokowych detali i barokowym wyposa�eniu wn�trz. Rozwija�o si� w�wczas r�wnie� malar- stwo portretowe - przede wszystkim szla- checkie, tworz�ce odr�bny typ formalny. Charakterystyczny dla Polski by� sarmacki portret trumienny. Bogaty patrycjat miejs- ki, g��wnie Gda�ska, podobnie jak dw�r kr�lewski czy magnateria, r�wnie� wyst�- powa� na polu mecenatu artystycznego, kszta�c�c miejscowych i sprowadzaj�c za- granicznych malarzy, rze�biarzy i archi- tekt�w.W dziedzinie sztuk plastycznych triumfowa�y nad w�oskimi wp�ywy p�noc- ne -- g��wnie niderlandzkie. Ale i tw�r- czo�� W�och�w by�a reprezentowana w malarstwie historycznym i religijnym (To- masz Dolabella w K.ielcach). Kultura sarmacka zapo�yczy�a tak�e wiele element�w ze Wschodu, z Rosji, Tur- cji. Nawet od Tatar�w brane by�y wzory walki, typy ubior�w, moda, zdobnictwo. W tyglu kulturalnym Rzeczypospolitej przybiera�y one oryginalny swoisty kszta�t, kt�ry w oczach zachodnich przybysz�w uto�samiany by� z kultur� Wschodu. ZY RZECZYPOSPOLITEJ KRY S e�'�V XVII I XVIII W. i :Stosunki wewngtrzne ; �� nugdzynarodowe Polski w polowie XVII w. Za�amanie si� ekspansji Rzeczypospoli- tej i kryzys polityczny, kt�rego objawy wy- �t�pi�y w po�owie XVII w., mia�y swoje przyczyny w sytuacji wewn�trznej kraju i w stosunkach mi�dzynarodowych. �ielona- rodowo�ciowe pa�stwo re rezentowa�o in � i'es t Iko cz�sci swoi Mo- nokultura rolna - i to stoj�ca na niskim poziomie - nie sprzyja�a og�lnemu roz- wojowi gospodarczemu. Jedynow�adztwo szlachty prowadzi�o te� do os�abienia ad- niinistracji pa�stwowej, do upadku polity- cznego Rzeczypospolitej, targanej ja�owy- mi walkami koterii i stronnictw szlachec- kich. Wiek XVII by� okresem, w kt�rym kszta�- .towa�y si� nowe formy pa�stwowo�ci w Europie. W wyniku kompromisu mi�dzy feuda�ami i wielkim mieszcza�stwem po- wsta� tzw. absolutyzrn o�wiecony. Zrywa� on z praktyk� ��czenia w�adzy politycznej z w�asno�ci� ziemsk�. Centralizacja pa�stwa �skutecznie przezwyci�a�a rozbicie feudal- ne w oparciu o siln� armi� i liczn� kadr� urz�dnicz� zale�n� od monarchy. Absolu- tyzm korzysta� z dochod�w handlu i prze- mys�u, prowadzi� polityk� protekcjonaliz- mu gospodarczego korzystn� dla rozwoju mieszcza�stwa
