Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Zgodnie z poglądami psychodynamicz- nymi na zaburzenie dwubiegunowe, przej- ście od manii do depresji następuje na ogól i w momencie załamania się funkcji obron- nych tej pierwszej. Podobnie przejście z de- presji do manii następuje wówczas, gdy pa- cjent, targany poczuciem winy i przekonany I o własnej bezwartościowości z powodu bra- ku aktywności i nieumiejętności radzenia so-1 bie, czuje się zmuszony do podjęcia chc najbardziej desperackiej próby obrony. Cho-1 ciąż traktowanie reakcji maniakalnych i de-1 presyjnych jako ostatecznych środków obro-1 ny może być do pewnego momentu przeko- nujące, to jednak trudno zadowalająco wyt-1 łumaczyć bardziej skrajne stadia tych epizo-1 dów bez uznania ważnej roli czynników bio-1 logicznych. Na ich wartość wskazuje też I skuteczność terapii biologicznej, łagodzącej j przebieg ostrych epizodów. CZYNNIKI SPOŁECZNO-KULTUROWE A ZABURZENIA AFEKTYWNE JEDNOBIEGUNOWE I DWUBIEGUNOWE W pływ czynników społeczno-kulturo- wych na wystąpienie i przebieg za- burzeń afektywnych jedno- i dwu- biegunowych omawiamy łącznie, w większości badań dotyczących tego zagad-1 nienia brak dostatecznie jasno sprecyzowa-J PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ 375 I niektórych kulturach po prostu nie istnieje poję- cie depresji, jakie znamy. Na przykład australijscy Aborygeni nie okazują w depresji szeroko spoty- kanego w krajach „rozwiniętych" poczucia winy i samooskarżania się. Nie zdradzają również ten- dencji samobójczych; swą wrogość kierują raczej na innych niż na siebie samych. nych kryteriów diagnostycznych, pozwalających wyodrębnić oba ty- py depresji. Częstotliwość wystę- powania poszczególnych zaburzeń nastroju jest bardzo zróżnicowana w zależności od społeczeństwa - w jednych społeczeństwach częściej występuje mania, w innych bardziej rozpowszechniona jest depresja. Trudno jednak przekonująco to udo- wodnić ze względu na liczne proble- my metodologiczne, jak na przykład stosowanie w różnych kulturach od- miennych kryteriów diagnostycz- nych, oraz na zależność objawów de- presji od czynników kulturowych (Kaelber i in., 1995). I RÓŻNICE MIEDZYKULTUROWE W OBJAWACH DEPRESJI Nawet w tych krajach nieuprzemysłowio- nych, w których zaburzenia depresyjne są stosunkowo częste, przybierają one na ogół inną formę niż w krajach uprzemysłowio- nych. Wniosek taki wyciągnął Marsella (1980) na podstawie przeglądu piśmiennic- twa dotyczącego badań międzykulturowych. W niektórych kulturach innych niż zachod- nie, na przykład w Chinach, notuje się nie- wiele przypadków depresji, często też nie występują jej psychologiczne objawy. Zastę- pują je tak zwane objawy somatyczne i we- getatywne, takie jak zaburzenia snu, utrata łaknienia i masy ciała oraz brak zaintereso- wania seksem (Kleinman, 1986; Goodwin, Jamison, 1990). Co ciekawe, w niektórych takich kulturach nie ma nawet pojęcia depre- sji porównywalnego z naszym. Składnikami psychologicznymi, których zdaje się tu bra- kować, są takie objawy psychiczne, jak po- czucie winy czy samooskarzanie się, tak po- wszechnie występujące w krajach „rozwi- niętych" (Kidson, Jones, 1968; Lorr, Klett, 1968; Zung, 1969). Kidson i Jones stwierdzi- li, że australijscy Aborygeni nie tylko nie znają poczucia winy i samooskarżania się, ale również nie ma w tej kulturze przypad- ków samobójstw lub zamachów samobój- czych. W związku z tym ostatnim odkryciem 376 ZABURZENIA NASTROJU I SAMOBÓJSTWA! autorzy badań napisali: „Brak samobójstw może wynikać z silnej obawy przed śmiercią oraz z nawyku działania i odpierania wrogich poczynań" (Kidson, Jones, 1968, s. 415). Oznacza to, że Aborygeni prędzej skierują wrogość przeciwko innym niż przeciwko sa- mym sobie w akcie samobójczym. WIARA W SAMOWYSTARCZALNOŚĆ Mimo trudności ze sformułowaniem osta- tecznych wniosków na temat różnic między- kulturowych, wiele interesujących odkryć na tym polu każe stawiać prowokacyjne pytania o to, jakie czynniki powodują, że w jednych krajach częstotliwość występowania zabu- rzeń nastroju jest wysoka, a w innych nis- ka. Carothers w swych wczesnych pracach stwierdził na przykład, że u badanych przez niego mieszkańców Afryki wschodniej za- burzenia maniakalne występowały stosunko- wo często, zaburzenia depresyjne należały zaś raczej do rzadkości, a więc dokładnie od- wrotnie niż obserwujemy w Stanach Zjedno- czonych