Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

Specyficznym rodzajem zależności pośredniej jest stosunek, w którym występuje przeniesienie. Termin ten wprowadził Freud określając nim zjawisko występujące w procesie psychoterapii polegające na wytworzeniu się pozytywnych (tkliwe przywiązanie) lub negatywnych (wrogość) uczuć do psychoterapeutys. W przeniesieniu pacjent stara się wrócić do takiego modelu stosunku, jaki utrzymywał z ojcem lub matką. Horney podkreśla, że w stosunkach interpersonalnych przeniesienie nie jest kopią stosunku pierwotnego do ojca, lecz kumuluje ono w sobie szereg doświadczeń życiowych bazujących nie tylko na obrazie ojca. W przeniesieniu istotne są według Horney korzyści wtórne, jakie jednostka wynosi ze zdeformowanego stosunku, np. w postaci zdobycia przewagi czy uzależnienia partnera. Pogłębienie analizy tego typu zależności dał Sullivan wprowadzając pojęcie deformacji parataksycznej. Polega ona na wprowadzeniu do sytuacji interpersonalnej 5 S. Freud, Wstęp do psychoanalfzy, Warszawa 1957, s. 395. 249 przez jedną lub obie strony imaginowanych tworów (imaginacyjnych personifikacji ) wywodzących się najczęściej z pierwotnych postaw wobec rodziców. Deformacja parataksyczna może zachodzić również wówczas, gdy partner identyfikowany jest z innymi osobami znaczącymi lub z osobami będącymi produktem imaginacji (osoby ejdetyczne'). Trzecim typem zależności w stosunkach interpersonalnych są zależności podtrzymujące. Przypuśćmy, że składnikiem ja idealnego jednostki (superego) jest uspołecznienie i że realne zachowanie jednostki odbiega od ja idealnego, gdyż osobnik ów zdaje sobie sprawę, że często kieruje się motywami osobistymi. W tych warunkach mogą wytworzyć się silne zależności z osobami, które podnoszą samoocenę jednostki, oceniają ją jako uspołecznioną i redukują niepokój wynikający z rozbieżności między ja idealnym a ja realnym. Ogólnie biorąc jednostki z zagrożoną dodatnią samooceną, z kompleksem niższości, z zablokowanymi ważnymi potrzebami są bardziej zależne w stosunkach społecznych, zachowują się w ten sposób, by uzyskać poparcie, zachętę. Są one bardziej wrażliwe na pochwały, dodatnie oceny, uczucia partnera. Innym przykładem omawianych zależności są stosunki, w których jeden lub obaj partnerzy podlegają stałym frustracjom wskutek zachowania strony przeciwnej. Mimo tych frustracji partnerzy niezdolni są do zerwania stosunków. W tego typu kurczowych, przymusowych relacjach jednostka mimo chronicznych frustracji zdobywa pewną namiastkę więzi, której pozbawiona byłaby, jeśliby żyła samotnie. Z reguły tego typu relacje utrzymują osoby bierne, obciążone kompleksem niższości, pozbawione wiary, że mogą znaleźć innych partnerów. W psychoanalitycznych pracach spotyka się opisy, w których zarysowane wyżej szkicowo zależności trudno jest ściśle wyodrębnić. Często partner pełniący rolę "magicznego opiekuna" i identyfikowany, np. z ojcem, traktowany jest instrumentalnie, jeśli chodzi o zaspokojenie potrzeb podstawowych, spełnia on nadto funkcje redukujące zagrożenia i lęki jednostki. Dziecko z rodzicami połączone jest więzią instrumentalną. W wyniku dodatnich stanów uczuciowych wywołanych zaspokojeniem potrzeb pojawiają się zależności symboliczne. Sullivan stwierdza, że stan euforii pojawia się wówczas. sdy dziecko odczuwa, że jest kochane i przyjęte. Euforia prowadzi do personifikacji "dobrej matki", podczas gdy stan zagrożenia, lęku - wywołuje personifikację "złej matki". U ludzi nerwicowych o zablokowanych potrzebach lub potrzebach neurotycznych, np. neurotycznej potrzebie miłości, dominują najczęściej zależności svmboliczne, np. deformacje parataksyczne, oraz zależności podtrzymujące związane z tym, że partnerzy gratyfikują się redukując wzajemne zagrożenia i lęki. ROZWOJOWE ASPEKTY STOSUNKÓW MI>ćDZYLUDZKICH Stosunki międzyludzkie łączące osobników dojrzałych rozgrywają się na podłożu ich pozycji i ról społecznych, determinowane są przez normy i wzory społeczne, 6 H. S. Sullivan, Conceptions of modern psychiatry, Washington 1947. ' Pojęcie to zapożyczone zostało od psychologa niemieckiego Jaenscha. 250 zależą one nadto w dużym stopniu od ich osobowości. Osobowość stanowi .system postaw, potrzeb, które formowały się rozwojowo w przeciągu życia jednostki. Tak więc pragnąc głębiej analizować stosunki jednostki z otoczeniem należy skoncentrować uwagę na jej osobowości i przyjrzeć się jej rozwojowi. W psychoanalitycznej koncepcji stosunków międzyludzkich istotną rolę odgrywają poglądy na funkcję wieku dziecięcego w procesie rozwoju osobowości. Freud odkrył w okresie dzieciństwa niezmiernie doniosły mechanizm, determinujący według niego rozwój psychiczny jednostki, który nazwał kompleksem Edypa. Przypomnijmy krótko, co rozumiał Freud przez to zjawisko. Dzieci w młodszym wieku, między trzecim a piątym rokiem życia, przejawiają żywe zainteresowanie rodzicem płci przeciwnej, ów pociąg i zainteresowanie wiąże się ściśle z uczuciem zawiści i rywalizacji w stosunku do rodziców tej samej płci. Pociąg do rodziców płci przeci~mej współwystępuje z obawą przed karą za seksualne zainteresowania oraz lękiem, jakie wywołują wrogie uczucia wobec rodziców tej samej płci. Chłopiec w związku z tymi zagrożeniami przeżywa kompleks kastracji rodzący się na podłożu obserwacji o odmiennej budowie dziewczynek. Późniejszy rozwój dziecka znamionuje stłumienie zainteresowań seksualnych, chłopiec w tym okresie identyfikuje się z ojcem, co prowadzi do przyjęcia nakazów i zakazów, które ojciec reprezentuje, uformowanie się superego i cech męskich. W okresie dojrzewania występuje rozluźnienie relacji z rodzicami, prawidłowy rozwój społeczny dziecka wymaga bowiem skierowania zainteresowań do osobników przeciwnej płci na tym samym szczeblu wieku. W niektórych wypadkach, np. z powodu błędów wychowawczych rodziców, dziecko nie potrafi prawidłowo rozwiązać kompleksu Edypa, nierzadko występuje np. u chłopca identyfikacja z matką, w związku z czym rozwój społeczny dziecka ulegą zahamowaniu. Fiksacja libido prowadzi do poważnych zaburzeń charakterologicznych