Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

Dotychczas zbadano Jednak zbyt mało miejsc znajdujących się na tych obszarach (prócz Stanów Zjednoczonych), by zyskać pewność, że tereny te rzeczywiście pozostały daleko w tyle za południowo-zachodnią Azją. Następna grupa obszarów to regiony, w których udomowiono co najmniej kilka gatunków rodzimych roślin i zwierząt, lecz produkcja żywności opierała się głównie na wyselekcjonowanych gdzie indziej odmianach. Sprowadzenie nowych gatunków wpłynęło na rozpoczęcie wytwarzania pożywienia. Pojawienie się udomowionych odmian umożliwiło bowiem lokalnym ludom przyjęcie osiadłego trybu życia, zwiększając w ten sposób szansę na wyhodowanie rodzimych roślin uprawnych z miejscowych dzikich gatunków, które dotychczas zbierano. Początkowo ziarna mogły być zasiewane przypadkowo, a dopiero potem - celowo. W przypadku trzech lub czterech regionów sprowadzone ga-tunki pochodziły z południowo-zachodniej Azji. Jednym z tych obszarów była zachodnia i środkowa Europa, gdzie produkcja żywności rozwinęła się w okresie między 6 a 3,5 tysiąca lat p. n. e. wraz z pojawieniem się azjatyckich roślin uprawnych i zwierząt domowych. Jednakże przynajmniej jedną roślinę, mak (a prawdopodobnie także owies i inne), udomowiono na miejscu. Granicą występowania dzikich gatunków maku są przybrzeżne obszary zachodniej części basenu Morza Śródziemnego. Najstarszych nasionek maku nie odnaleziono w wykopaliskach archeologicznych związanych z najwcześniejszymi społecznościami rolniczymi wschodniej Europy i poludniowo--zachodniej Azji, lecz właśnie na terenie wczesnych zachodnioeuropejskich osad rolniczych. W Europie Zachodniej nie znaleziono natomiast śladów dzikich przodków większości azjatyc- ULUBIEŃCY l NIECHCIANE DZIECI HISTORII . 97 Tabela 4.1. Przykłady gatunków udomowionych na poszczególnych obszarach. - Obszar Gatunki roślin Gatunki Najwcześniejsze zwierząt pewne datowanie udomowienia (tyś. lat p.n.e.) Obszar niezależnego udomowienia l. południowo- pszenica, owce, kozy 8,5 -zachodnia groch, oliwki Azja 2. Chiny ryż, proso świnie, przed 7,5 jedwabniki 3. Mezo- kukurydza, indyk przed 3,5 ameryka fasola, dynia 4.Andy ziemniaki, lama, świnka Drzed 3.5 i Amazonia maniok morska 5. wschodnia słonecznik, 2,5 część komosa dzisiejszych główkowała Stanów Zjednoczonych 6. (?) Sahel sorgo, ryż perliczka przed 5 afrykański 7. (?) tropikalna ignam przed 3 część Afryki afrykański, Zachodniej palma olejowa 8. (?) Etiopia kawa, milka 9 abisyńska 9. (?) Nowa Gwinea trzcina cukrowa, - 7(?) bananowiec Obszar, na którym gatunki udomowiono lokalnie po sprowadzeniu obcych upraw 10. Europa mak, owies - g-3,5 Zachodnia 98 • STRZELBY, ZARAZKI, MASZYNY 11. Nizina Indu 12. Egipt sezam, zebu bakłażan sykomora, osioł, kot migdał ziemny kich roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych. Wygląda więc na to, że na terenie Europy Zachodniej produkcji żywności nie rozpoczęto samodzielnie. Impulsem do jej zainicjowania było sprowadzenie roślin i żywego inwentarza z polu-dniowo-zachodniej Azji. Powstałe dzięki temu społeczeństwa rolnicze udomowiły mak, który następnie rozprzestrzenił się na wschód jako roślina uprawna. Innym regionem, w którym domestykacja lokalnych gatunków nastąpiła prawdopodobnie po sprowadzeniu upraw z po-łudniowo-zachodniej Azji, jest Nizina Indu (dolina Indusu). Siedemset lat p.n.e. pierwsi rolnicy żyjący na tej nizinie zbierali pszenicę, jęczmień i inne rośliny, które udomowiono w Żyznym Półksiężycu, a do Półwyspu Indyjskiego najprawdopodobniej dotarły przez Iran. Dopiero później w pobliżu Indusu pojawiły się rodzime gatunki hodowlane, takie jak zebu i sezam. Także w Egipcie, gdzie produkcja żywności została zapoczątkowana w VI wieku p.n.e. wraz z pojawieniem się upraw pochodzących z południowo-zachodniej Azji, miejscowe sykomory2 i migdały ziemne (ciborę jadalną) zaczęto uprawiać nieco później. Prawdopodobnie tak samo zdarzenia potoczyły się w Etiopii. Od dawna siano tu pszenicę, jęczmień i inne rośliny pochodzące z południowo-zachodniej Azji. Etiopczycy udomowili również wiele miejscowych, dzikich gatunków, których większość wciąż jest uprawiana wyłącznie na obszarze tego kraju, a jeden z nich (kawa) rozprzestrzenił się na całym świecie. Nie wiadomo Jednak, czy Etiopczycy zaczęli hodowlę miejscowych roślin przed sprowadzeniem gatunków uprawnych z Azji, czy też po nim. 2 Sykomora (figa ośla) to drzewo będące źródtem cennego drewna, którego używano w starożytnym Egipcie między innymi do wyrobu sarkofagów. ULUBIEŃCY l NIECHCIANE DZIECI HISTORII • 99 Co działo się na obszarach, gdzie produkcja żywności rozpoczęła się wraz z pojawieniem się obcych upraw? Czy miejscowi łowcy-zbieracze przejmowali Je od swych sąsiadów, sami stając się w ten sposób rolnikami, czy też na tereny zamieszkane przez pierwotne ludy przybywali rolnicy, którzy dzięki uprawom zdobywali przewagę liczebną nad łowcami-zbieraczami, doprowadzając do ich wyparcia lub wytępienia? Wydaje się, że na obszarze Egiptu wydarzenia potoczyły się zgodnie z pierwszym z powyższych scenariuszy: miejscowi nomadzi, stopniowo rezygnując z konsumpcji dzikich gatunków, włączyli do swej diety pożywienie uzyskane dzięki opanowaniu pasterstwa l rozpoczęciu uprawy roślin azjatyckiego pochodzenia