Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Wiêkszoœæ postulatów liberalnych przyjmowa³ tak¿e znaczny od³am bur¿uazji katolickiej, pragn¹cy zarazem pozostaæ wiernym nakazom Koœcio³a. Nazywano ich katolikami liberalnymi, najaktywniejsi byli we Francji, Belgii, w Niemczech i we W³oszech. Mo¿na ich zgrupowaæ w kilka kierunków. Tylko jeden z nich (Lamennais i inni wy¿ej wymienieni) chcia³ tak¿e reform spo³ecznych, co sprawia³o, ¿e uwa¿ano go, czêœciowo s³usznie, za demokratyczny, czêœciej nazywano go katolicyzmem spo³ecznym. Kierunek ten nie cieszy³ siê sympati¹ u czynników kieruj¹cych Koœcio³em. Inne kierunki katolicyzmu liberalnego ró¿ni³y siê miêdzy sob¹ znacznie w pogl¹dach na stosunek Koœcio³a do pañstwa i na to, co mo¿na przyj¹æ z ogólnej doktryny liberalnej. Ogólnie bior¹c, przyjmowa³y zasadnicze postulaty libera³ów (pañstwo konstytucyjne, ale tak¿e i wolnoœæ wyznañ), ale poza tym by³y zgodne w swym konserwatyzmie spo³ecznym i w walce z ruchem robotniczym. Socjalizmu bali siê wszyscy libera³owie jednakowo, zarówno katoliccy, jak i niewierz¹cy. Okres najwiêkszego rozwoju katolickiego liberalizmu to lata 1848-1864. Katoliccy przeciwnicy liberalizmu, zwani przewa¿nie ultramontanami, równie¿ nie byli zgodni w swych pogl¹dach politycznych i spo³ecznych, choæ wiêkszoœæ ho³dowa³a ideologii de Maistre' a, ale wszyscy byli wyznawcami konserwatyzmu, obroñcami zasady "o³tarz i tron", pañstwa wyznaniowego i stanowego uk³adu spo³eczeñstwa. G³ówn¹ ostoj¹ ultramontanizmu i konserwatyzmu katolickiego by³a kuria rzymska. Papie¿ Pius IX po krótkim okresie próby kompromisu z libera³ami (1846-1848) sta³ siê jednym z najbardziej reakcyjnych papie¿y XIX w. Zagro¿ony w swym pañstwie przez ruch narodowy w³oski, przez libera³ów i demokratów, g³êboko przekonany zarazem o koniecznoœci posiadania w³asnego, nie uszczuplonego pañstwa, zwalcza³ nie tylko ten ruch, ale tak¿e zarówno socjalizm, jak i liberalizm. Wreszcie po kongresie katolików liberalnych w Mechlinie, gdzie program liberalny rozwin¹³ Karol Montalembert (w sierpniu 1863), i po kongresie uczonych katolickich w Monachium, gdzie historyk Dollinger mówi³ o niezale¿noœci nauki (we wrzeœniu 1863), papie¿ uroczyœcie encyklik¹ Quanta cura (8 XII 1864) potêpi³ g³ówne "b³êdy nowo¿ytne", tj. racjonalizm, gallikanizm, socjalizm a tak¿e wolnoœæ prasy, sumienia, równoœæ wyznañ wobec prawa i w ogóle ca³¹ doktrynê liberaln¹. Do encykliki zosta³ do³¹czony wykaz (syllabus) b³êdów, ogólnie tylko wspomnianych w encyklice. Do takich b³êdów zaliczono m.in. niezale¿noœæ filozofii od objawienia, tolerancjê religijn¹, zasadê nieinterwencji, mo¿noœæ wypowiadania pos³uszeñstwa "prawowitym w³adcom", nawet w imiê mi³oœci ojczyzny, zasadê rozdzia³u Koœcio³a od pañstwa. Na koñcu za b³¹d uznano zdanie, ¿e papie¿ mo¿e i powinien pogodziæ siê "z postêpem, z liberalizmem i z kultur¹ nowo¿ytn¹". Akt papieski by³ przekreœleniem katolicyzmu liberalnego, który od¿y³ dopiero po 1878 r. (tj, po œmierci Piusa IX), ale ju¿ pod inn¹ nazw¹ (demokracja chrzeœcijañska). Ogólnie jednak akt ten nie powstrzyma³ szerzenia siê ideologii liberalnej, przyczyni³ siê za to do wzrostu antyklerykalizmu, choæ wiêkszoœci libera³ów, zw³aszcza we Francji, Belgii i W³oszech, wcale nie by³o to na rêkê. Libera³owie ci, przera¿eni rosn¹cym w si³ê ruchem robotniczym, a zw³aszcza socjalizmem, pragnêli wzmocniæ znaczenie pañstwa i Koœcio³a. O ile przed 1848 r. chcieli pañstwu zostawiæ najwy¿ej rolê polityczn¹, pilnowanie porz¹dku publicznego, o tyle teraz s¹dzili, ¿e musi ono byæ na tyle silne, by klasom posiadaj¹cym zapewniæ skuteczn¹ obronê. Z tych te¿ powodów wiêkszoœæ libera³ów pragnê³a utrzymania wp³ywu Koœcio³a na masy, ale nie widz¹c mo¿noœci kompromisu z oficjalnymi czynnikami w Koœciele zaczê³a zwalczaæ jego znaczenie polityczne, tj - jak mówiono - katolicyzm polityczny. Pius IX na pró¿no liczy³ na pomoc rz¹dów katolickich i na przywi¹zanie mas ludowych. Stara³ siê przy tym o wzrost spoistoœci Koœcio³a, o zwiêkszenie w nim centralizmu i autorytetu papie¿a. G³ównie temu ostatniemu celowi mia³ tak¿e s³u¿yæ zwo³any w grudniu 1869 r. sobór watykañski, na którym mimo silnej opozycji biskupów spoza W³och - og³oszono dogmat nieomylnoœci papie¿a w sprawie wiary i moralnoœci