Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Liczne armie musiały podezas wojny pozostawaE latami w polu, często także w zimie. Ist- nicjąca we wsehodniej Europie żydowska sieC zaopatrzeniowa zapew- niała dostawę żywności i paszy dla koni. Żydzi uruchomili ponadto odlewnie dział, wytwórnie prochu i przetrząsali Europę i Wschód w poszukiwaniu broni. Nade wszystko jednak gromadzili gotówkę, czę- sto wynajdując oryginalne sposoby użycia niewykorzystywanych akty- wów cesarskich. To Bassevi, razem z księciem Lichtenstajnu i cesar- skim generałem Wallensteinem, założył konsorejum, które dzierża- wito cesarską mennicę srebra. Kiedy cesarz wydatkował ogromną su- mę na finansowanie wojny, Bassevi i jego wspólnicy pokryli ten brak, obniżając wartośE pieniądza. Gmina nazywała Basseviego Judenfurst; od cesarza otrzymał arystokratyczny tytuł. Z drugiej jednak strony jego majątek został w roku 1631 skonfiskowany, a kiedy Bassevi zmarł w roku 1643 - wkrótce po tym, jak jego protektor, Wallenstein, został zamordowany - wszystkie jego przvwileje uległy unieważnie- niu. Życi# żydowskiego finansisty obfitowało w niebezpieezeństwa. Ale kiedy życie jakiegokolwiek Żyda było bezpieczne? Kiedy nadciągała wojna - a szezególnie, gdy była to wojna total- na, taka, jaką zapoczątkowali Wallenstein i Gustaw Adolf - potrzeba zwycięstwa, czy choEby przetrwania, brała górę nad ideologią, religią, rasą i tradycją. Żydzi, za swą niezwykłą umiejętnością organizowania dostaw brakujących towarów i gromadzenia w niewesołych czasach pieniędzy, stali się wkrótce niezbędni dla wszystkich stron. Kiedy Szwe- dzi obalili katolicką dominację i większo#E niemieckich Żydów zna- lazła się pod luterańskimi rządami, zaczęto karaE Żydów przymuso- wymi pożyczkami. Ale już w roku następnym Żydzi pełnili funkeję głównych kontrahentów armu szwedzkiej. l#ak jak i Habsburgom- dostarezali żywności, uzbrojenia, a przede wszystkim koni. Poza tym, luterańscy dowódcy doszli do wniosku - jak to weześniej zrobili katoliccy Habsburgowie - iż Żydzi, skoro są obywatelami drugiej kategorii i często prześladowaną mniejszością, będą ukontentowani, 272 HISTORIA ŻYDÓW jeśli należna im zapłata będzie miała formę kredytu, protekeji i przy- wilejów - te ostatnie umożliwią im samodzielne zdobywanie pienię- dzy. Kiedy w walkę angażowały się coraz to nowe siły Europy, Zydzi z Nadrenii, Alzacji, Czech i Wiednia zaopatrywali je wszystkie. W Em- merich, zajmowanym przez wojska holenderskie, Salomon Gomperz, stał się bogaczem dzięki dostawom żywności i tytoniu. W Alzacji Żydzi sprzedawali konie i paszę armii kardynała Richelieu. Wszystkie te usługi przynosiły Żydom w zamian status uprzywilejowanych. Ri- chelieu, który dowodził całą morską potęgą Franeji, nadał portugal- skim mnrrnnon: specjalny status w jej portach, choE oczywistym było, że są oni Żydami, a nie chrześcijanami. W roku 1636 Ferdynand II wydał swoim dowódcom rozkaz, aby Żydzi z Wormacji nie byli zmu- szani do przvmusowych pożyczek, udzielania kwater czy w jakikol- wiek inny sposób nękani. Rzadko zdarzało się, by któraś z walezących stron wcielała Żydów do wojska. Nie tylko dowódcy cesarscy, ale także Szwedzi i luteranie zabraniali łupienia żydowskich dzielnic. Fakt, iż podezas wojny trzydziestoletniej Żydzi, po raz pierwszy w ich historii zostali potraktowani lepiej - a nie gorzej - niż ogół ludności, był swoistym kuriozum dzie#ów. Podezas gdy Niemcy przeżywały najgor- sze chwile swej historii, Zydzi przetrwali i nawet dobrze prosperowali. Historyk Jonathan Isracl zapisał: "Brak nawet krzty dowodu dla twier- dzenia, jakoby społecznośE żydowska Europy środkowej zmniejszyła się liczebnie podezas wojny trzydziestoletnie#".## W końcowych fazach wojny nadworni Zydzi pełnili już funkeje kontrahentów prowizvjnych dla całych armii, chociaż pierwsze zleco- ne im umowy datuje się dopiero na lata pięCdziesiąte XVII wieku. Ponadto, jak się okazało, Żydzi w czasie pokoju byli równie użyteczni, jak podezas wojny