Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Takie stanowisko decyduje także o kryteriach doboru koncepcjiestetycznych przeszłości, których prezentacja i analiza stanowi treść nowego rozdziału. Pragniemy pokazać, w jaki spo,soh różne ważne teorie estetyki ujmowały rolę sztuki w formoniusię postaw iprzeżyć człowieka. """l^asza'analiza, dokonana w zasadzie w porządku chronologicznym, obejmuje trzy kręgi zagadnień: pierwszy z tych kręgów zawiera teorie estetyki, które podkreślały znaczenie idealnej harmonii człowieka; drugi związany jest z analizą sąduestetycznego, odpowiadającego antynomiom ludzkich przeżyćestetycznych; trzeci krąg zagadnień dotyczy społecznych funkcji sztuki. Oczywiście, wyodrębnianie kręgów problemowychma głównie charakterroboczy, metodologiczny. Niezależnieodróżnic i akcentów tematycznych istnieje wspólna cecha charakteryzująca większość sygnalizowanych koncepcji. Ta cechawłaśnie decyduje o tym, że przedstawione są one pod wspólnym tytułem. Podstawą wielu koncepcjiestetycznych przeszłościjest bowiemprzekonanie o istnieniu odpowiedniości międzyideą piękna i sztuki a harmonią, wartością i szczęściem kształtowanego dziękiniej człowieka. SYNTEZA PIĘKNA I DOBRA Kiedy sięgamy myślą daleko w przeszłość, przypominającsobie główne etapy historii estetyki, odnajdujemy bez truduliczne i staleaktualne refleksje nietylko na temat istoty piękna, ale równocześnie na temat jego związków z tymwszystkim, co ludzkie. Tegorodzaju refleksje pojawiają się jużw starożytnej filozofii i estetyce greckiej. Pierwszym filozofem-estetykiem był, jak wiadomo, Pitagoras. On właśnie jest autorem teorii poszukującej związkówmiędzy pięknem i harmonią zewnętrznegoświata a pięknemi harmonią ludzkich dusz. Dla pitagorejczyków harmonia miałabyć niemal identyczna z pięknem-Tezę estetyczną tej szkołyfilozoficznej formułuje WładysławTatarkiewicz następująco: ,,Piękno jest rzecząładu, prawidłowości w układzie części"ł. Dla Pitagorasa, podobnie zresztą jak potem dla całej niemalstarożytności, najważniejszą, a zarazem najbardziej ,,wychowującą" dziedziną sztuki była muzyka, rozumiana początkowojako wyraz doskonałej harmonii wszechświata. Muzyka polegała na harmonii i na proporcji, muzyka miała oddziaływać nakształtowanie się ludzkichpostaw moralnych. "Pitagorejczycy,jak mówi Arystoksonos, stosowali medycynę do oczyszczaniaciał, a muzykę do oczyszczaniadusz", przypomina Wł. Tatarkiewicz2 stwierdzając, że grecka koncepcja muzyki i jej 1 Władysław Tatsrkiewicz Historia estetyki. T. I, Wroclaw-Kraków1960, Ossolineum, s. 98.382 Ibidem s. 105. lfitr'7. Rafael ^Szkota, ateńska"(fragment Platon i Arystoteles), Watykan,". '" Stamadelia Segnatura, jresk (15091511) oddziaływaniana człowieka zakładała dwie odrębne, choćzwiązane ze sobą funkcje. Muzyka miała pomagać w ,,kierowaniu duszami", toznaczy dobra muzyka miała kształtować jew dobrym, a zła w niewłaściwym kierunku. W ten sposóbdobra muzyka, wyrażająca proporcje i harmonię, współuczestniczyła w -budowaniu wewnętrznej harmonii człowieka. Ale^wmuzyki nie ograniczała się do doskonalenia,polegałarówirueż na oczyszczaniu i wyzwalaniu duszy z win i grze ""Oba te motywy powracają ź różnym nasilehlero:i'ulnnychteoretyków estetyki w starożytności. Filozofia Demokryta przyniosła w zakresie interesującegonas zagadnienia nowy pogląd, który rozszerza wychowawczypunkt widzenia. "Wielkieradości pochodzą z oglądania pięknych dzieł"1, sądził Demokryt, sugerując przyjemnościowąstronę przeżyć estetycznych. Koncepcje sofistów zaakcentowały względny charakter sztukii piękna, Sokrates zaś podkreślił, że piękno związane jest z doskonałością wykonania, a także ze stosownością, z adekwatnością dzielą czy przedmiotu. Ten swoisty "furikcjonalizm" estetyki Sokratesa znalazł wyraz w następujących słowach Ksenofonta: "Piękne są. również te rzeczy, które są dobrze zrobionedla tych zadań, dla których je nabywamy, albo są z natury dobrzedostosowane do naszych potrzeb" 2. W ten sposób zarysowałasię definicja sztuki identyfikowanej, zwszelkimdziałaniemcelowym i doskonałym, a zatem pojętej szerzej niżtradycyjne"sztuki piękne". Analogiczne ujęcie jest podstawą filozofii iestetyki platońskiej. Dla Platona sztuka była związana z działalnością i z przeżyciami człowieka, z jego dążeniem do zgłębienia piękna i dobra. Piękno określał jako jedną z najwyższych wartości,jakowielką ideę metafizyczną, związaną z ideą dobra, a tym samymrównież z ideą prawdy. Podstawą estetyki Platona sąwięczasady jego ogólnej filozofii. Idea piękna obiektywnego i niezależnego od człowieka zakładała również ideę ludzkiej doskonałości. Istotę filozofii platońskiej stanowi, jak wiadomo, przeciwstawienie niedoskonałych rzeczy doskonałym iwiecznym,niezmiennym ideom. Takżewięc idea piękna pojęta jest w sposób absolutny. Piękno prawdziwe, według Platona,miało znajdować się ponad wszystkim, co niedoskonałe i zmysłowe. Drogę do zdobyciapiękna stanowić miały, dla niedoskonałej duszyludzkiej,kolejne szczeble miłości. Duszeludzkie bowiem, przedzakuciem w powłokę cielesnego więzienia, znały już kontaktz najwyższymi wartościami i zdolne były o kontakcie tym sobieczasem przypominać. Według Platona, istnieje kilka rodzajów piękna: na najniższym poziomie znajduje się piękno fizyczne, czyli cielesne, jednostkowe lub ogólne. Następnie pojawiasię piękno duszy. Za nim piękno moralne we właściwymsensie tego słowa, piękno słusznegodziałaniai słusznychpraw. Następnym, wyższym jeszczerodzajem, jest pięknointelektu1 Ibidem, s. 111. 2 Ibidem, s. 131, sięga niemal piękna idealnego, istoty piękna. Pltawnym fragmencieplatońskiejUczty znajdujemy niezwy^klesugestywną definicję piękna, uznaną przez tylu filozofów: Piękno samo w sobie, ono samo w swojej istocie