1)

Gray iMcNaughton (1996) zebrali r�wnie� najno- wsze �wiadectwa dowodz�ce roli uk�adu lim- bicznego w powstawaniu l�ku antycypa- cyjnego (Charney, Grillon, Bremner, 1998). CZYNNIKI GENETYCZNE Istniej� te� dowody, �e zesp� paniki wyst�- puje w rodzinie. Z wielu bada� wynika, �e krewni w pierwszej linii cierpi�cych na ni� os�b zapadaj� na t� chorob� cz�ciej ni� krewni os�b z grupy kontrolnej (Mackinnon, Foley, 1996; McNally, 1994), a prawdopodo- bie�stwo wyst�pienia jej u bli�ni�t monozy- gotycznych jest wi�ksze ni� u dyzygotycz- nych (Torgersen, 1983; Kendleri in., 1992b; 1993a; 1995). Trzeba jednak zarazem pod- kre�li�, �e dziedziczenie, je�li wyst�puje, to w stopniu umiarkowanym. Kendler z zespo- �em (1992b; 1995) na podstawie du�ego ba- dania na grupie bli�niaczek stwierdzi�, �e oko�o 35-39% zr�nicowania w podatno�ci na agorafobi� wynika z czynnik�w dzie- dzicznych. Niekt�rzy badacze uwa�aj�, �e dziedziczno�� szczeg�lnie charakteryzuje zesp�l paniki (Crowe i in., 1983; Noyes i in., 1986; 1987), ale z bada� nad bli�niaczkami wynika, �e dziedziczna podatno�� na zesp� paniki i na fobie specyficzne pokrywa si� (Kendler i in., 1995). CZYNNIKI POZNAWCZE IBEHAWIORALNE W ZESPOLE PANIKI jedna z wczesnych hipotez na temat �r�de� paniki i agorafobii m�wi�a o �l�ku przed l�- kiem" (Goldstein, Chambless, 1978). Zgod- nie z ni� osoby cierpi�ce na agorafobi� za- czynaj� si� ba� atak�w paniki, poniewa� s� one takie straszne. Staj� si� wi�c przeczulo- ne na punkcie sygna��w biegn�cych z orga- nizmu i nawet najmniejszy l�k jest dla nich oznak�, �e mo�e nadej�� atak paniki. W ten spos�b l�k si� pot�guje. Je�li za� nast�p- nie zaczynaj� stopniowo ba� si� rozmaitych miejsc, w kt�rych mo�e dopa�� ich pani- ka, to w spos�b typowy dla agorafobii uni- kaj� ich. Wed�ug najnowszej wersji tego modelu agorafobia zawiera r�wnie� w so- bie l�k przed innymi emocjami, takimi jak z�o�� i przygn�bienie (Williams, Chambless, Ahrens, 1997). Niedawno kilku badaczy wy- sun�o tez�, �e zesp� paniki zawiera r�w- nie� objawy interoreceptywne, czyli l�ki zwi�zane z rozmaitymi wra�eniami p�yn�cy- mi z organizmu. Mog� one pojawi� si� na drodze interoreceptywnego warunkowania, w kt�rym rozmaite sygna�y z organizmu, kojarzone z atakami paniki, mog� same je wywo�ywa�. Na pocz�tku ataku cz�sto poja- wia si� palpitacja serca. B�d�c jedynie zwia- stunem paniki, mo�e nast�pnie nabra� mo- cy prowokowania jej (Antony, Barlow, 1996; Mineka, Zinbarg, 1996; Van den Hout, 1988). POZNAWCZA TEORIA PANIKI Na podstawie wy�ej om�wionych hipotez, Beck, Emery i Greenberg (1985) oraz Clark (1986; 1988; 1997) opracowali poznawczy model paniki. Zgodnie z nim osoby cierpi�- ce z powodu napad�w paniki s� niezwykle wyczulone na sygna�y z organizmu i cz�sto interpretuj� je w spos�b skrajnie pesymi- styczny. Clark nazywa to sk�onno�ci� do wy- ci�gania katastroficznych wniosk�w z sy- gna��w p�yn�cych z organizmu. Osoba cier- pi�ca na ataki paniki, zauwa�ywszy, �e jej t�tno przyspiesza, jest przekonana, �e ma atak serca. Ta przera�aj�ca my�l wywo�uje wiele kolejnych objaw�w l�ku. Tworzy si� spirala napi�cia, kt�rej kulminacj� staje si� 280 ZABURZENIA NA TLE L�K0WV� i i f w�a�nie atak paniki. Ten sam mechanizm spi- rali napi�cia mo�e zosta� uruchomiony zwy- czajnym zawrotem g�owy, zinterpretowa- nym jako oznaka raka m�zgu albo nad- Spirala paniki Bodziec wyzwalaj�cy (wewn�trzny lub zewn�trzny) Poczucie ' zagro�enia Interpretacja sygna�u jako katastrofy Napi�cie lub l�k (np. przed atakiem paniki albo przykr� sytuacj�) Sygna�y z organizmu Bodziec wyzwalaj�cy (wewn�trzny lub zewn�trzny, np. zm�czenie, pobudzenie, z�o��, podniecenie seksualne, kawa, leki dzia�aj�ce na psychik�, odpr�enie) SPIRALA PANIKI Poczucie zagro�enia mo�e powodowa� l�k i napi�cie, kt�rym towarzysz� r�ne doznania cielesne. Zgodnie z poznawczym modelem paniki katastroficzne interpretowanie sygna��w p�yn�cych z organizmu zwi�ksza poczucie zagro�enia, kt�re z kolei pot�guje napi�cie i l�k oraz objawy somatyczne, co prowadzi do nasilenia si� my�li katastroficznych. Spirala ta mo�e doprowadzi� do ataku paniki. Bodziec pocz�tkowy nie musi wyp�ywa� z poczucia zagro�enia, lecz mo�e bra� si� z innych przyczyn, takich jak wysi�ek fizyczny, z�o�� lub �rodki psychotropowe. �r�d�o: Clark, 1986. chodz�cego omdlenia (patrz rycina 5.2), Cz�owiek doznaj�cy napi�cia nie jest zazwy- czaj �wiadomy tych katastroficznych wnio- sk�w; ca�y ten proces odbywa si� poza �wia- domo�ci� (Rapee, 1996). Jednak te, jak mawia Beck, automatycz- ne my�li, w pewnym sensie wy- zwalaj� panik�