Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

PROBLEMY NIEROZWIĄZANE INTERDYSCYPLINARNE BADANIE ZABURZEŃ LĘKOWYCH j Liczne odkrycia dotyczące zaburzeń lęko- | wych są dziełem psychiatrów i psychologów badających uwarunkowania genetyczne ibiochemiczne tych chorób, jak również ich | związki z zaburzeniami pracy mózgu. Postę- 1 py w poznawaniu neurobiologii zaburzeń lę- kowych idą w parze z coraz lepszym pozna- waniem mechanizmu działania poszczegól- nych środków farmakologicznych. Odkrycia neurobiologiczne pozwalają zrozumieć spo- sób działania leku, a skuteczność działania leku często ujawnia neurobiologiczny wy- miar danej choroby. Liczne postępy osiągnęli również psy- chologowie i psychiatrzy o orientacji poz- nawczej i behawioralnej, szukający psycho- logicznych podstaw zaburzeń lękowych. Coraz lepszemu rozumieniu poznawczych ibehawioralnych uwarunkowań poszczegól- nych chorób towarzyszy coraz większa umiejętność stosowania odpowiednich tech- nik terapeutycznych. Tutaj również badania biegną w obydwu kierunkach. Wiedza na te- mat zaburzeń pozwala lepiej dobierać meto- dy terapii, rezultaty osiągane za pomocą poszczególnych metod pozwalają lepiej ro- zumieć naturę zaburzeń. Niedobrze natomiast, że te dwie linie ba- dań często biegną niezależnie od siebie. Zbyt często przeciwstawia sieje sobie, jakby cho- roby miały charakter albo biologiczny, albo psychologiczny, lub jakby daną chorobę na- leżało koniecznie leczyć albo środkami far- makologicznymi, albo psychoterapią. Tym- czasem zazwyczaj tak nie jest. Jak wspominaliśmy w rozdziale 3., wszystkie nasze myśli i zachowania można zredukować do szeregu procesów biolo- gicznych zachodzących w mózgu. Obecnie stajemy przed koniecznością zrozumienia, jak zjawiska zachodzące na jednym pozio- mie analizy (poznawczym lub behawio- ralnym) oddziałują na zjawiska z innego poziomu analizy (fizjologicznego) i vice versa. 316 ZABURZENIA NA TLE LĘKOWYM STRESZCZENIE Przedmiotem niniejszego rozdziału były rozmaite szkodliwe adaptacyjnie wzorce zachowań, u podłoża których leży lęk, panika lub i jedno, i drugie. Zaburzenia lękowe początkowo uważano za odmianę nerwicy, ale w ostat- nich wydaniach DSM-III i DSM-IV w zasadzie zrezygnowano ze stosowania tego terminu. Strach i panika sta- nowią podstawowe emocje związane z aktywacją reakcji walki lub ucieczki w autonomicznym układzie ner- wowym. Lęk jest doznaniem bardziej rozproszonym, charakteryzującym się wysokim poziomem afektu negatywnego i obawy przed ewentualnym zagrożeniem czy niebezpieczeństwem oraz poczuciem niezdolno- ści przewidzenia i kontrolowania ich. Wprawdzie wszyscy od czasu do czasu czegoś się boimy, ale lęk ludzi cierpiących na zaburzenia lękowe jest z definicji irracjonalny, zarówno co do jego przedmiotu, jak i stopnia na- silenia. Jak widzieliśmy, lęk i panika są objawami kilku różnych jednostek chorobowych. Fobie specyficzne cha- rakteryzują się silnym, irracjonalnym lękiem przed określonymi przedmiotami i sytuacjami; kontakt z przedmio- tem fobii uruchamia reakcję walki lub ucieczki, cechującą również stany paniki. Osoba cierpiąca na fobię spo- łeczną boi się określonych sytuacji towarzyskich i społecznych, ponieważ obawia się negatywnej oceny lub upokarzających gestów ze strony innych ludzi; w niektórych wypadkach osoba taka może w sytuacjach spo- łecznych dostawać ataków paniki. Zespół paniki przejawia się niespodziewanymi atakami paniki, wprawiającymi chorego w stan najwyższe- go przerażenia, ustępujący zazwyczaj po kilku minutach. U ludzi cierpiących na tę chorobę często pojawia się napięcie lękowe, będące przejawem obawy przed kolejnym, przerażającym atakiem. Towarzyszy jej również typowe dla agorafobii unikanie sytuacji, w których może się pojawić atak, a z których ucieczka mogłaby być trudna lub szczególnie krępująca. Osoby cierpiące na ciężką agorafobię wychodzą z domu tylko w towarzy- stwie małżonka lub zaufanej osoby. Człowieka dotkniętego zespołem uogólnionego lęku cechuje ciągły i silny lęk przed wieloma sytuacjami oraz reagowanie na stres wysokim poziomem napięcia psychicznego i mięśniowego. Osobę z zaburzeniem obsesyjno-kompulsyjnym nękają niechciane myśli i obrazy, którym towarzyszą zazwyczaj przymusowe czyn- ności łagodzące napięcie wywoływane tymi myślami i obrazami. Najczęściej spotyka się rytuały mycia i spraw- dzania. Liczne rodzaje lęku i strachu pojawiają się wskutek działania normalnych mechanizmów warunkowania i uczenia się. Niektórzy ludzie są jednak na nie szczególnie podatni. Fobie specyficzne nie dotyczą zupełnie przypadkowych, dowolnych przedmiotów czy sytuacji. Wydaje się natomiast, że istnieje wyczulenie o podło- żu biologicznym na przedmioty lub sytuacje, które stanowiły zagrożenie dla naszych przodków. Wydaje się również, że u ludzi wykształciła się w drodze ewolucji podatność na lęk wywoływany sygnałami dominacji i agresji ze strony innych ludzi, w tym wyrazami twarzy oznaczającymi złość lub pogardę. Osoby cier- piące na fobię społeczną mają też niską samoocenę, która przeszkadza im w kontaktach z innymi. Zgodnie z pewną ważną teorią na zespół paniki szczególnie podatni są ludzie o skłonnościach do błęd- nego, katastroficznego interpretowania sygnałów płynących z ciała. Skłonności te mogą się wiązać z uprzed- nim wysokim poziomem natężenia lęku. Biologiczne teorie zespołu paniki kładą natomiast nacisk na zaburze- nia biochemiczne w pracy mózgu oraz nadmierną aktywność neuroprzekaźników: norepinefryny, a prawdopodobnie również serotoniny. Za ataki paniki odpowiedzialne są prawdopodobnie miejsce sinawe oraz istota szara okołowodociągowa. Psychologia zaburzeń 317 Na zespół uogólnionego lęku szczególnie podatni są ludzie, dla których rzeczywistość jest nieprzewidy- walna i niemożliwa do opanowania. Ich schematy zachowania się w nietypowych i groźnych sytuacjach fawo- ryzują automatyczne myśli skoncentrowane na wypatrywaniu zagrożeń. Badania neurobiologiczne wykazały, że tej jednostce chorobowej towarzyszy niedobór neuroprzekaźnika GABA, hamującego lęk w stresujących sytuacjach. Ataki paniki oraz zespól uogólnionego lęku wiążą się więc z różnymi obszarami mózgu oraz z róż- nymi neuroprzekaźnikami