Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

Zwracał uwagę, że niebezpieczeństwo to dotyczy zwłaszcza filozofów: „nie ma rzeczy tak niedorzecznej - pisał - iżby jej nie można było znaleźć w księgach filozofów".15 Wśród wielu przyczyn pojawienia się niedorzeczności w rozumowaniu główną przypisywał Hobbes nieścisłemu określaniu znaczenia słów, którymi posługują się ludzie. Nawet ze współczesnej perspektywy naukowej pogląd Hobbesa o możliwości formułowania ścisłych definicji w każdej gałęzi wiedzy jest zbyt optymistyczny. W szczególności pogląd ten zaciera różnice występujące pomiędzy cechami charakterystycznymi głównych nurtów wiedzy: matematycznej, przyrodniczej i społecznej. Jego natomiast przekonanie o możliwości łagodzenia konfliktów społecznych poprzez posługiwanie się precyzyjnymi definicjami przez przeciwników - jest naiwne. Jeśli nawet ludzie zgodziliby się co do treści określonych definicji, nie stanowiłoby to jeszcze dostatecznej gwarancji, że znalazłyby one wierne zastosowanie w życiu społecznym. Filozof angielski me docenił tutaj dostatecznie doniosłego faktu zróżnicowania ludzkich przekonań społecznych, a zwłaszcza politycznych. Tylko bowiem powszechna zgodność przekonań, co jest mało realne, i zgodne z nimi działania praktyczne - to jedynie mogłoby uzasadniać pogląd Hobbesa. Odnosząc swój wyspekulowany pogląd do świata społecznego, z istniejącymi w nim konfliktami, rozważał możliwości rozstrzygania przez suwerena wątpliwości dotyczących treści definicji. Suweren, za pośrednictwem swoich urzędników spełniających rolę cenzorów, w trosce o zachowanie pokoju powszechnego miałby kontrolować i oceniać wypowiedzi zwaśnionych stron. Także wiedza, zwłaszcza o wydarzeniach wagi państwowej, miałaby podlegać podobnej kontroli i ocenie. Ta koncepcja prawdy autorytatywnej pojawiła się w systemie Hobbesa w trosce o usunięcie przyczyn niepokojów i zamieszek społecznych. Kierowany pragnieniem utrwalenia harmonii społecznej nie dostrzegał utopijności tej koncepcji w odniesieniu do możliwości usuwania konfliktów społecznych. ' Tamże, s. 38. INACZENE METODY NAUKA A HISTORIA NAUKA A HISTORIA Zgodnie z poglądami Hobbesa, nauka jest produktem rozumu ludzkiego zdolnego do rozumowania. Z jednej strony rozróżniał on rozum, umożliwiający rozwój wiedzy naukowej i mądrości, z drugiej zaś strony doświadczenie, dające początek wiedzy historycznej i roztropności. Pamięć następstw tego, co uprzednie, późniejsze i współistniejące, nazywał eksperymentem. Uczestnictwo w wielu eksperymentach określał jako posiadanie doświadczenia, czyli pamiętanie o podobnych rzeczach i skutkach wywoływanych przez określone przyczyny. Roztropność poczęta przez doświadczenie nie jest jeszcze mądrością, ponieważ nie odznacza się walorem uniwersalności. Mądrość natomiast, będąca rezultatem rozumowania, otwiera drogi do ogólnych, wiecznych i niezmiennych prawd naukowych, znanych zwłaszcza w geometrii. „Rejestr poznania faktów - twierdził Hobbes - nazywa się historią".16 Rozróżniał dwa rodzaje historii. Historią naturalną nazywał tę, która jest rejestrem faktów czy też skutków przyrodzonych niezależnych od woli człowieka. Jako jej przykłady podawał historię metali, roślin, zwierząt, ziem i rzeczy im podobnych. Za drugi rodzaj historii uznawał historię ludzkiej społeczności, opisujący działania ludzkie, zależne od woli członków społeczeństwa. Dla historii ludzkiej społeczności - jak podkreślał - istotne znaczenie mają tylko te prawa natury, które zapewniają pokój społeczny. „W dobrym dziele historycznym -dodawał - zdolność sądzenia musi zajmować pierwsze miejsce, albowiem tutaj wartość polega na metodzie, na prawdzie i na doborze działań i czynów, których znajomość jest pożyteczniejsza. Nie ma tu miejsca dla wyobraźni poza tym jedynie, że upiększa styl".17 Roztropność łączy się, według Hobbesa, z historią rozumianą jako „rejestr poznania faktów". Roztropność może wyrastać ze znajomości historii, ale rejestry historyczne zawierają też dzieje braku roztropności. Historia notuje to, co się faktycznie zdarzyło, cechą zaś znamienną nauki jest formułowanie hipotez 0 uniwersalnym zasięgu w czasie i przestrzeni. Myśliciel opierający się na rozumowaniu naukowym zawsze i wszędzie może utrzymywać, że „jesli pokazana figura jest kołem, to wszelka linia prosta, przechodząca przez jej środek, podzieli ją na dwie równe części"