Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Najlepszym tego przykładem są stany po urazach określonych mięśni, po zabiegach operacyjnych na mięśniach, po uszkodzeniach nerwów obwodowych, czy nawet stany wymagające lokalnego unieruchomienia, w którym to niektóre mięśnie wykazują szczególną skłonność do szybkiego zanikania. Wtedy też pojawia się substytucja, będąca m.in. przejawem samoistnej kompensacji. Osłabiony mięsień jest więc zastępowany w swej czynności przez silniejsze mięśnie agoni-styczne bądź synergistyczne, choć możliwa jest taka rola nawet mięsni antagoni-stycznych (p. np. tzw. tylna stabilizacja kolana). Niekiedy tego typu ubytek funkcjonalny kompensowany bywa poprzez ruchy możliwe do wykonania bez udziału danego mięśnia, ale wg wzorców odmiennych od normalnych. Jeśli przywracanie funkcji mięśnia trwa długo, to tworzy się swego rodzaju „błędne koło", gdyż zastępowany mięsień dalej słabnie, co nasila objawy jego niedomogi. W niektórych przypadkach sprawę komplikuje nierównowaga antagonistycznych grup mięśniowych oraz dłużej trwające niewłaściwe ustawienie w jakimś stawie (nieraz przymusowe), co sprzyja obkurczaniu się mięśni skróconych i osłabieniu mięśni rozciągniętych. I to wymaga odpowiedniego podejścia, którego jednym elementem jest oddziaływanie na osłabiony mięsień. Zawsze konieczne są indywidualne rozstrzygnięcia - czy zajmować się pojedynczym mięśniem, czy też wzorcem ruchu, w którym bierze on udział. Mówiąc inaczej, często zachodzi konieczność dokonania wyboru pomiędzy podjęciem analitycznym i syntetycznym, które zwykle zmienia się w kolejnych etapach usprawniania. Jak widać, nieraz zarysowuje się potrzeba oddziaływania na pojedynczy mięsień. W tej sytuacji pomocne mogą być selektywne elektrostymulacje, lub ćwiczenia wykonywane w takich pozycjach, by udział współdziałających mięśni był wyeliminowany bądź ograniczony. Uzyskuje się to zwykle poprzez zbliżenie przy-czepów tych ostatnich (czyli sztuczne doprowadzenie podczas ćwiczeń do sytuacji imitującej ich tzw. niewydolność aktywną), co łatwiej uzyskać w przypadku mięśni dwustawowych. Można też oddziaływać wybiórczo na osłabione mięśnie podczas ruchów bardziej globalnych, ale dotyczy to raczej mięśni mniej osłabionych. W jednych przypadkach pomocne może być wspomaganie działania tych mięśni elektro-stymulacją wg Foerstera, a w innych np. specjalne koncentrowanie się na tzw. sła- 20 Podstawy fizjoterapii SIŁA W SKALI LOVETTA AKTUALNE MOŻLIWOŚCI RUCHOWE żadne 1 tylko napinanie mięśnia +2 -3 +3 4 5 PREFEROWANA METODA REEDUKACJI elektrostymulacje ćwiczenia synergistyczne i synkinetyczne ruch w odciążeniu ale bez dodatkowego oporu ruch w odciążeniu z nieznacznym oporem ruch przeciw sile ciążenia ale bez dodatkowego oporu ruch przeciw sile ciążenia z dodatkowym oporem elektrostymulacje „zwykłe" napinanie mięśni ćwiczenia synergistyczne i synkinetyczne elektrostymulacje wg Foerstera EMG - feedback zwykłe ćwiczenia w odciążeniu bez dodatkowego oporu ćwiczenia w odciążeniu z oporem (pierwsze możliwości wykorzystania metod ćwiczeń oporowych opartych o skurcz izometryczny bądź izotoniczny) ćwiczenia czynne bez dodatkowego oporu (ale w pozycjach i zakresie eliminujących substytucję) ćwiczenia czynne w odciążeniu z oporem (z wykorzystaniem odpowiedniej metody) ćwiczenia z oporem przeprowadzane w różnych pozycjach (z wykorzystaniem odpowiedniej metody) Ryc. 2. Kryteria doboru środków ukierunkowanych na przywracanie siły mięśniowej bej składowej wzorca (p. PNF) - i to nie tylko podczas „zwykłych" ćwiczeń, ale i podczas doskonalenia codziennych ruchów (np. chodu). Pomocny może być także EMG-feedback. Nieraz wykorzystuje się też różne sposoby torowania, charakterystyczne dla drugiej grupy metod reedukacji. Wszystko to pomaga jednak tylko w uzyskaniu zaangażowania określonego mięśnia w ćwiczenie (co wyzwala go z bezczynności), lecz istotnym i stai., m elementem omawianego rodzaju reedukacji jest właściwie dawkowany opór (warunkujący niejako przyrost siły). Najważniejsze metody ćwiczeń oporowych omówiono już w odpowiednim rozdziale poprzedniej części. Podstawowym kluczem do ich stosowania jest aktualna wielkość siły danego mięśnia, odzwierciedlająca jak gdyby realia odnośnie możliwości wykona- Wybrane metody reedukacji nerwowo-mięśniowej 21 nia ruchu oraz pokonywania oporu. Prosto, ale dobrze oddaje to np