Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Musimy zatrzymać się przy tej sprawie, gdyż rodzi ciągle nieporozumie- nia. Akt poznawczy, ze względu na to, czym jest, pełni funkcję informatora o czymś. Uzupełnić lub obalić informację w nim osiągniętą można jedynie uzyskując nowe informacje (na ten sam temat) w innych aktach tego typu. Analiza epistemologiczna nie jest warunkiem koniecznym pełnienia przez akty poznawcze właściwych im funkcji. Nie zmieni ani sposobu spostrzega- nia, ani natury dedukcji itd. Jest natomiast - i tylko - specjalnie zorga- nizowanym namysłem nad charakterem i wartością poznania, jest próbą zdobycia niedogmatycznej samoświadomości ostatecznej racji wiarygodności naszego poznania. Teoria poznania nie jest nauką pierwszą ani w sensie chronologicznym, ani w sensie logicznym. 10 05. METODA TEORII POZNANIA. - Dla teorii poznania szczególnie ważną sprawą jest wybór odpowiedniej metody, właściwego sposobu stawiania i rozwiązywania problemów teoriopoznawczych. Ma to być bowiem nauka w pełni niedogmatyczna, niejako samouzasadniająca się, poznawczo całkowicie samodzielna. Konstruując swoją naukę, teoretyk poznania musi najpierw ustalić jej punkt wyjściaz , czyli sformułować pierwsze - wyznaczające dalszy kie- runek rozważań - pytania. Ponieważ każde pytanie wiedzie ze sobą jakieś założenia i może wprowadzić fałsz, pochopną obiektywizację czyichś wąt- pliwości, niewłaściwy kierunek badań, przeto stawianie pytań w nauce nie może być dowolne. Jak warunkiem uznawania twierdzeń w nauce jest ich poprawne sformułowanie, prawdziwość i odpowiednie uzasadnienie, tak warunkiem stawiania pytań w nauce jest ich poprawność, trafność (pole- gająca na prawdziwości założeń) i zasadność (polegająca przede wszystkim na tym, że pytanie ma przynajmniej dwie sensowne odpowiedzi)2 . Wstępnymi warunkami możliwości (uprawiania) teorii poznania są: ist- nienie poznania, istnienie poznania poznania, trwanie (zachowującego swą tożsamość) podmiotu poznającego (filozofującego "ja"). Podstawowymi czynnościami uprawiającego teorię poznania będą świadome czynności po- znawcze ujmowania i opisu poznawania i poznania tego, co i jak jest dane, oraz świadome czynności formułowania, rozumienia i opisu słownych (języ- kowych) postaci rezultatów poznawczych. Odpowiednia organizacja tych czynności daje właściwe metody teorii poznania: metodę oglądu i opisu fenomenologicznego oraz metodę analizy logiczno-językowej. (Po bliższe szezegóły odsyłamy do literatury; zob. też wyżej, 5). IO 06. PROBLEMATYKA TEORII POZNANIA. - Wstępna, niejako metateore- tyczna grupa zagadnień związana jest z wyborem przedmiotu i celu teorii poznania, z ustaleniem punktu wyjścia oraz metody. Ponieważ i w tych rozważaniach chodzi o badanie poznania w aspekcie jego prawdziwości w sposób niedogmatyczny i uchylający niebezpieczeństwo popełnienia "petitio principii", metodologicznie ów wstęp do teorii poznania jest jej integralną częścią. W ramach ogólnej teorii poznania wyróżnia się następujące grupy zagadnień: 1) zagadnienia dotyczące źródeł poznania (struktura i rodzaje czynności poznawczych), spór między aprioryzmem i aposterioryzmem o ilość i wzajer- r c zw zki źródeł poznania i pozycję doświadczenia, spór między racjonalizmem a irracjon tlizmem o rolę intelektu jako ostatecznej instancji w ocenie wartości poznania), 2) zagadńienia dotyczące przedmiotu poznania (zwane też zagadnieniami granic poznania, spór między realizmem " Przez "punkt wyjścia" w nauce rozumie się: 1) pierwsze czynności uprawiającego (syste- matycznie) naukę, 2) pierwsze tezy uznane w nauce, 3) pierwsze dane do przyjęcia, 4) pierwsze dane do zbadania. Właściwe są dwa pierwsze użycia tego zwrotu. ` Szerzej zob. S t ę p i e ń, O metodzie, 4 7 oraz niżej, 16 04. 65 a idealizmem), 3) zagadnienia dotyczące podmiotu poznania (filozofującego "ja"), 4) zagadnienia roli znaków, języka w poznaniu, 5) zagadnienia defi- nicji, właściwości i poznawalności (kryteriów) prawdziwości poznania (kla- syczna a nieklasyczne koncepcje prawdy, absolutyzm a relatywizm, agnos- tycyzm, sceptycyzm i dogmatyzm). W związku z oceną sprawności poznaw- czej głównych naszych czynności wyróżnia się szereg problemów (dających się potraktować jako szczegółowe przypadki wyżej wymienionych), jak zagadnienie jakości zmysłowych, zagadnienie uniwersaliów, zagadnienie wiedzy koniecznej (sądów syntetycznych koniecznych), zagadnienie wiedzy prawdopodobnej (uprawomocnienia zabiegów indukcyjnych). Szczegółowa teoria poznania zajmuje się różnymi odmianami poznania ludzkiego (po- znanie potoczne, naukowe, religijne, estetyczne, paranormalne stany pozna- wcze). Mówiąc o filozofii poznania można mieć na myśli bądź właściwą teorię poznania (gnozeologię), bądź metafizykę poznania. 11. TEORIA BYTU ii oo