Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Procesy takie można zaobserwować w grupach odznaczających się wysokim stopniem wewnętrznej spójności, znajdujących się w stanie silnego zagrożenia czy niepewności. Są to na przykład zespoły decydentów politycznych, w których panuje surowa norma lojalności wewnątrzgrupowej. Na mocy tej normy oczekuje się, że członkowie będą się wzajemnie popierać. 135 Psycholog amerykański Janis (1972) opisał mechanizm dochodzenia do fałszywych i niemoralnych decyzji politycznych będących rezultatem działania czynników grupowych. Nazwał go syndromem myślenia grupowego igroupthink syndrom). Syndrom ten może się pojawić w sytuacji, gdy grupa znajduje się w stanie silnego stresu - pod wpływem zagrożenia, presji czasowej, wielkiej odpowiedzialności itp. Rodzi się wtedy tendencja do zachowania jedności i jednomyślności, co prowadzi do utraty krytycyzmu i ograniczenia dostępu informacji niezgodnych z kolektywnie wytworzonym obrazem sytuacji. Blokowaniu takich informacji sprzyja autocen-zura oraz opinie samozwańczych cenzorów prawomyślności. Wszystko to prowadzi do uproszczenia obrazu sytuacji, ograniczenia liczby i różnorodności nowych pomysłów (aby nie naruszać uzgodnionego obrazu) oraz utraty krytycyzmu co do praktycznej i moralnej wartości wybranego kierunku działań. Pojawia się natomiast przeświadczenie o własnej mocy (iluzja niezwyciężoności), o bezwarunkowej słuszności swych racji i niekwestionowanej mądrości (por. też Reykowski, 1984). W zakresie politycznego myślenia zjawisko centracji może wystąpić na skalę masową wtedy, gdy opinia publiczna zostanie czymś bardzo zbulwersowana, np. jakimś wydarzeniem z zakresu polityki wewnętrznej lub zagranicznej; wtedy dochodzi do znacznego ujednolicenia i uproszczenia poglądów, jak to się zdarzyło w Anglii po wybuchu wojny o Falklandy. Jest to stan, który towarzyszy również nastrojom rewolucyjnym. Żaden z wymienianych tu czynników sytuacyjnych nie decyduje jednoznacznie o wystąpieniu zjawiska centracji. Można je rozpatrywać jako swego rodzaju czynniki ryzyka uprawdopodobniające to zjawisko. Ograniczanie błędów politycznego myślenia - przezwyciężanie centracji Tendencje do centracji maleją, w miarę jak człowiek osiąga wyższe stadia rozwoju umysłowego (Rosenberg, 1988). Wyższe stadia rozwoju umysłowego umożliwiają decentrację, czyli zdolność do ujmowania zjawisk z różnych punktów widzenia. Wszakże w trakcie zmian rozwojowych powstają nowe, bardziej złożone struktury umysłowe, które z kolei same stają się źródłem centracji. Tak więc postęp decentracji jest jakby procesem spiralnym. Jednym z podstawowych czynników, od których zależą zmiany rozwojowe naszego umysłu, jest doświadczenie konfliktu poznawczego. Powstaje on wtedy, gdy człowiek natrafia na zdarzenia niezgodne z tym, czego oczekiwał, lub na opinie odmienne od własnej. Wywołuje to zwątpienie, niepewność i pragnienie usunięcia powstającej rozbieżności (konfliktu). Można tego dokonać w różny sposób. Przede wszystkim, zaprzeczając zaistnieniu niewygodnych faktów lub dezawuując źródło odmiennych sądów. Dzięki temu można zachować zakwestionowany pogląd w nienaruszonej postaci. Rozwiązanie to naraża człowieka na osłabienie lub zerwanie kontaktu z rzeczywistością, czy też z innymi ludźmi. 136 Kiedy presja rzeczywistości jest zbyt silna (fakty nazbyt oczywiste), czy też opinie innych osób zbyt ważne, aby je zlekceważyć, wówczas w celu usunięcia rozbieżności człowiek musi dokonać zmian w swych własnych opiniach - zmodyfikować je lub odrzucić. Czasami dokonuje tych zmian bezrefleksyjnie, po prostu ulegając opinii autorytetu lub większości; w takim wypadku nie następuje decentracja, lecz jedna forma centracji zostaje zastąpiona przez inną. Ale bywa też i tak, że człowiek podejmuje aktywny wysiłek poznawczy, aby usunąć rozbieżność między swoim a cudzym punktem widzenia (lub między swymi oczekiwaniami a informacjami o tym, co naprawdę zachodzi). Dokonuje wtedy analizy różnych aspektów rzeczywistości (a czasem także analizuje swoje własne założenia i sposoby myślenia) i bada współzależności między wyodrębnionymi aspektami (różnicowanie i integracja). Aktywność ta prowadzi do rozwoju poznawczego. W konkluzji można powiedzieć, że decentracja dokonuje się dzięki wykonywaniu zadań, które wymagają uporania się z różnorodnymi i w jakimś stopniu sprzecznymi wymogami i konfrontowania własnych opinii z rozmaitymi ludźmi. Ważnym źródłem takich zadań jest szkoła. Dlatego też wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia może się zwiększać zdolność do decentracji. Nie znaczy to jednak, że osiąganie wyższych stopni naukowych gwarantuje zdolność do myślenia wolnego od centracji. Także i ludzie o wysokim poziomie wykształcenia ulegają jej, kiedy mają do czynienia ze zjawiskami mało znanymi, gdy znajdują się w sytuacjach, które wywołują silne zaangażowanie własnego (czy społecznego) ,ja" Jub gdy w grę wchodzą ważne dla nich idee i wartości. Wynika z tego wniosek, że w ubogim środowisku, fizycznym (