Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Lukę tę starały się zapełnić starożydowskie opowiadania apokryficzne, występujące w różnych redakcjach pod rozmaitymi tytułami: m.in. Apokalipsa Mojżesza, Pokuta Adama, Życie Adama i Ewy. Niekanoniczna historia Adama i Ewy cieszyła się powodzeniem w średnio- wieczu, dzięki czemu powstawały jej liczne przeróbki i tłumaczenia łacińskie. Jedna z łacińskich redakcji stała się podstawą opowieści Pussmana, rozpoczętej w momencie, gdy pierwsi rodzice po opuszczeniu "raju rozkoszy", "uczynili sobie przybytek, w którym stali przez dni siedm płacząc i narzekając w wielkim smutku. A potem poczęli łaknąć i szukali pokarmu, iżeby jedli, a nie mogli naleźć", a doprowadzonej do zgonu Adama oraz cudów, które po nim nastąpiły, oraz do śmierci Ewy, pogrzebanej przez synów, których pocieszył w rozpaczy anioł Michał, zapowiadając przyjście na świat Chrystusa. Wątki kanoniczne (np. historia Kaina i Abla) przeplatają się w tej opowieści z niekanonicznymi. Rozwinięty motyw pokuty Adama i Ewy pozostaje zapewne w najbliższym związku z apokryfem starożydow- skim. Adam poucza Ewę: "A przeto my słusznie a sprawiedliwie płaczmy a żałujmy przed oblicznością Pana Boga naszego, który nas stworzył, a pokutujmy wielkim pokutowaniem, azali się snąć nad nami zmiłuje Pan Bóg, a zrządzi nam, skądbysmy żyli". [...] Potem rzekła Jewa do Jadama: "Panie miły! Co to jest pokuta, którą mamy pokutować? [...]" I rzekł Jadam do Jewy: "Nie możesz ty tak wiele pokutować jako ja; uczyń tylko to, iżebyś była zbawiona. Ja będę czterdzieści dni pościł; a ty wstań i idź do rzeki, którą zową Tigrys, a weźmi jeden kamień, a stój na nim w onej 596 wodzie aż do gardła, a niechaj nie wychodzi z ust twoich mowa, abowiem nie jesteśmy godni III. Twórczość o tematyce apokryficznej. 3. Żywoty Jezusa i Marii prosić miłego Boga, abowiem usta nasze są nieczyste i pomazane. [...]". I szła Jewa do rzeki przerzeczonej Tygru, i uczyniła tak, jako jej rozkazał Jadam; takież Jadam szedł do rzeki Jordanu i stał na kamieniu w wodzie do szyje. Szatan, znający już słabość Ewy, nakłonił ją podstępnie do przerwania pokuty. Powtórnie zwiedziona niewiasta, poznawszy swój błąd, w najgłębszej rozpaczy udała się w samotną wędrówkę na zachód. Kiedy zbliżał się czas porodzenia, uczyniła sobie "mały przybytek" i zaczęła błagać Boga o litość i wspomożenie: Tedy myśliła sama w sobie: "O, kto objawi panu memu, Jadamowi, tak wielką boleść porodzenia mojego? Proszę was wszytki jasności nieba, gdy się wrócicie zasię ku wschodu słońca, objawcie to Jadamowi, panu mojemu!" Powiadomiony przez "dwanaście jasności" (tj. aniołów), Adam udał się natych- miast na poszukiwanie rodzącej Ewy i znalazł ją "w wielkim smutku i boleści". Stanął więc nad nią i zaczął płakać w poczuciu bezradności. Ujrzawszy Adama Ewa uczuła radość i ulgę. Wkrótce przybyło dwunastu aniołów, którzy otoczyli rodzącą. Michał rzekł do niej: "Błogosławiona jesteś Jewo, dla Jadama! Abowiem modlitwy jego wielkie są przed Panem Bogiem [...] Oto wstań, a gotuj się ku porodzeniu!". W ten oto sposób przyszedł na świat pierwszy syn, nazwany Kain. Wątki apokryficzne przeplatają się w utworze z kanonicznymi w sposób niedo- strzegalny dla odbiorcy, tworząc spójną całość narracyjną, funkcjonującą w kulturze szesnastowiecznej Polski jako historia budująca, zakorzeniona w tradycji biblijno- -chrześcijańskiej. 3. ŻYWOTY JEZUSA I MARII Na kanwie późnośredniowiecznych dzieł europejskich, nawiązujących do tradycji i wzorów chrześcijańskich apokryfów Nowego Testamentu, powstawały w XV i pierwszej połowie XVI wieku prozaiczne utwory narracyjne. Inspiracji tematycznych rodzimym twórcom-tłumaczom dostarczały najpopularniejsze w zachodnim świecie opowieści, a wśród nich, znane nam już z poprzednich rozważań: Vita beatae Yirginis Mariae et Salvatoris rhythmica (w skrócie: Vita rhythmica); Historia scholastica Piotra Comestora; Meditationes vitae Christi. Nie poprzestając wszakże na eksploracji średniowiecznych wzorów, polscy prozaicy sięgali również niekiedy do apokryfów (dostępnych im w wersjach łacińskich), preferując z jednej strony znaną nam już grupę utworów o dzieciństwie Marii i Jezusa, z drugiej zaś - dzieła przedstawiające historię pasji. Wykazywali nadto doskonałą znajomość Ewangelii oraz innych pism Nowego Testamentu. Na pierwszym planie bogatego zasobu dzieł współtworzących nurt rodzimej prozy narracyjnej sytuują się dwa utwory fabularne o konstrukcji biograficznej, przed- stawiające całość żywotów Zbawiciela i Marii: tzw. Rozmyślanie przemyskie oraz Baltazara Opeca Żywot Pana Jezu Krysta. Obszerny utwór: Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa (zwany skrótowo Rozmyś- laniem przemyskim) zachował się w unikatowej kopii z początku XVI wieku (rękop. 597 Cz. III. Piśmiennictwo późnego średniowiecza. Twórczość w języku narodowym. Proza Biblioteki Narodowej, sygn. 8024 III; dawniej własność Biblioteki Kapituły Grec- kokatolickiej w Przemyślu, sygn. I. M. S. nr 14). Mieści się w papierowym kodeksie m quarto, pisanym jedną ręką, liczącym 426 kart (852 strony)