Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Posługując się pierwszymi trzema osiami, można postawić więcej niż jedną diagnozę (a nawet jest to wskazane), jeśli spełnione są odpowiednie kryteria. Oznacza to, że u danej osoby dopuszcza się współistnienie kilku syndromów psychiatrycznych, na przykład zespołu paniki i wielkiego zaburzenia de- presyjnego, kilku zaburzeń osobowości, na przykład osobowości zależnej i unikającej, lub kilku mogących wpływać na stan pacjen- ta problemów medycznych, na przykład marskości wątroby (choroby, której czę- stą przyczyną jest nadużywanie alkoholu) i przedawkowania kokainy. Za pomocą osi IV i V dokonuje się oceny ogólnej sytuacji danej osoby. Oś IV. Problemy psychospołeczne i śro- dowiskowe. Ta grupa problemów dotyczy stresorów mogących mieć wpływ na dane zaburzenie, zwłaszcza takich, które były aktywne w ciągu ostatniego roku. Wskaza- ne jest, by osoba stawiająca diagnozę po- sługiwała się listą podzielonych na kate- gorie istotnych problemów życiowych - rodzinnych, ekonomicznych, zawodo- wych, prawnych i tym podobnych. Jeżeli klinicysta przypuszcza na przykład, że do powstania lub rozwoju zaburzenia przy- czyniło się zakłócenie relacji rodzinnych, może użyć w diagnozie sformułowania „problemy z podstawową grupą wsparcia". Oś V. Ogólna ocena funkcjonowania. Za pomocą tej osi klinicysta odnotowuje, jak jednostka radzi sobie w chwili obecnej. Posługując się 100-punktową skalą GAF (Global Assesment Functioning Scalę - Skala Ogólnej Oceny Funkcjonowania), osoba stawiająca diagnozę przypisuje pa- cjentowi konkretną liczbę, podsumowują- cą poziom jego ogólnego funkcjonowania. Skalę GAF przedstawiono w tabeli 1.2. Aby określić psychologiczne, społeczne i za- wodowe funkcjonowanie badanego, powin- no się wykorzystać podane poniżej hipote- tyczne kontinuum, obrazujące przejście od zdrowia psychicznego do choroby. Nie nale- ży brać pod uwagę upośledzenia funkcjono- wania spowodowanego ograniczeniami fi- zycznymi (lub środowiskowymi). (Uwaga: w razie potrzeby można użyć pozostałych liczb z zakresu 1-100, np. 45, 68, 72.) Osie IV i V, wprowadzone do DSM-III, stanowią ważne uzupełnienie. Wiedza na te- mat tego, jakim frustracjom pacjent ulegał i jakim wyzwaniom musiał sprostać, jest istotna dla zrozumienia kontekstu, w którym wykształciły się zaburzone wzorce zacho- wań. Poznając ogólny poziom funkcjonowa- nia danej osoby, uzyskujemy ważne informa- cje, które nie zawsze uda nam się zdobyć, stosując pozostałe osie. Dowiadujemy się w ten sposób, jak dana osoba radzi sobie ze swoimi problemami. Jednakże niektórzy kli- PSYCHOLOGIA ZABURZEŃ 43 Kod SKALA OGÓLNEJ OCENY FUNKCJONOWANIA (GAF) Charakterystyka 100 91 90 81 80 71 70 61 60 51 50 41 40 31 30 21 20 11 10 1 0 Badany funkcjonuje doskonale w wielu dziedzinach aktywności życiowej, potrafi się uporać z każdym problemem, ludzie cenią jego towarzystwo ze względu na posiadane przez niego zalety. Brak symptomów. Badany nie wykazuje żadnych symptomów lub przejawia je w minimalnym stopniu (np. odczuwa niewielki lęk przed egzaminem), funkcjonuje dobrze pod każdym względem, ma liczne zainteresowania i jest aktywny w wielu dziedzinach, udziela się towarzysko, jest ogólnie zadowolony z życia, jego problemy ograniczają się do trosk dnia codziennego (np. sporadycznych kłótni z członkami rodziny). Jeśli badany wykazuje symptomy, to są one krótkotrwałymi i naturalnymi reakcjami na stresory psychospołeczne (np. po kłótni rodzinnej ma problemy z koncentracją); obserwuje się najwyżej lekkie upośledzenie funkcjonowania w kontaktach społecznych, w rodzinie lub w szkole (np. przejściowe kłopoty z nauką). Badany wykazuje łagodne symptomy (np. nastrój depresyjny i nieznaczne zaburzenia snu) LUB ma pewne problemy z funkcjonowaniem w kontaktach społecznych, w rodzinie lub w szkole (np, od czasu do czasu wagaruje lub kradnie coś z domu), ale na ogół funkcjonuje zupełnie dobrze i utrzymuje bliskie relacje z niektórymi osobami. Badany wykazuje umiarkowane symptomy (w wypowiedziach nie ujawnia emocji, nieustannie zbacza z tematu, wtrącając mnóstwo nieistotnych szczegółów, miewa sporadyczne napady paniki) LUB ma umiarkowane trudności w funkcjonowaniu w kontaktach społecznych, w rodzinie lub w szkole (np. ma niewielu przyjaciół, popada w konflikty z rówieśnikami lub kolegami z pracy)