Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Na przestrzeni całego minionego okresu królowie polscy nada- wali immunitety poszczególnym rycerzom i przedstawicielom duchowieństwa, zwalniając ich od poszczególnych podatków lub od obowiązku stawiania swych poddanych przed sądem królewskim. Ale już od końca XIV w. podobne ustęp- stwa na rzecz szlachty egzekwowały nie jednostki, lecz cały stan, żądający jedna- kowych praw dla wszystkich swych członków. Okresy kryzysów - w czasie woj- ny lub przed kolejną sukcesją - dawały szlachcie dobrą okazję do przetargów. Raz uzyskane zdobycze rzadko wypuszczano z rąk. W 1374 r. Ludwik Węgier- ski, chcąc zagwarantować sobie sukcesję swej córki Jadwigi, na mocy Statutu koszyckiego zwolnił szlachtę od wszelkich dotychczasowych świadczeń z wyjąt- kiem poradrnego z gruntów kmiecych w wysokości 2 groszy od łana oraz zredu- kował do jednej szóstej taryfę podatków nakładanych na dzierżawców należą- cych do stanu szlacheckiego. 2 października 1413 r. przyjęto w Horodle nowe warunki unii Polski z Litwą, rozszerzając przywileje szlachty polskiej na litew- skich bojarów. Czterdzieści siedem polskich rodów herbowych otwarło bramy na przyjęcie litewskiej szlachty. Przywileje nadane w r. 1422 w Czerwińsku, w r. 1430 w Jędrni i w 1433 w Krakowie dowodzą, że troska Władysława Jagiełły o przy- szłość synów stopniowo brała górę nad jego niechęcią do neminem captivabimus - zasady odpowiadającej angielskiemu habeas corpus i chroniącej dobra oraz osobę szlachcica przed konfiskatą i aresztem, dopóki w jego sprawie nie zapadnie wy- rok sądowy. W 1454 r., podczas drugiej wojny z Krzyżakami, Kazimierz Jagiel- lończyk przyjął w Nieszawie żądania szlachty, aby nie nakładano żadnych podat- ków ani nie zwoływano pospolitego ruszenia bez zgody nowo powstałych ziem- skich sejmików szlacheckich. W 1496 r. w Piotrkowie, podczas przygotowań do 10 F. Piekosiński, Heraldyka polska wieków średnich, Kraków 1899. Patrz także S. Konarski, Ar- morial de la noblesse polonaise titree, Paryż 1958; A. Boniecki, Herbarz polski, CL. I, Warszawa 1899-1913, t. 1-17; W. Dworzaczek, Genealogia, Warszawa 1959. 208 VII. Szlachta. Raj swojej fatalnej w skutkach wyprawy do Mołdawii, Jan Olbracht przyznał szlach- cie monopol na użytkowanie ziemi. W pięć lat później jego brat Aleksander spró- bował użyć senatu jako narzędzia do ukrócenia roszczeń szlachty. Na mocy przy- wileju mielnickiego zadekretował, że senatorzy mogą podlegać jedynie rów- nym sobie rangą. Ale sejm wkrótce znalazł okazję do zemsty. Konstytucja Nihii novi, uchwalona w Radomiu 14 czerwca 1505, anulowała przywilej mielnicki, ustalając równouprawnienie izby poselskiej i senatu w kompetencjach ustawo- dawczych oraz zarządziła, że „nic nowego nie może być postanowionym" bez zgody obu izb sejmu. Odtąd prawodawstwo pozostawało pod ścisłą kontrolą szlachty. Slogan „nic o nas bez nas" pozostał podstawową zasadą „demokracji szlacheckiej". Supremacja szlachty w dziedzinie prawodawstwa była przez nią wykorzy- stywana dla zapewnienia sobie dalszej przewagi nad resztą społeczeństwa. Nie zadowalając się najróżniejszymi przywilejami oraz, praktycznie rzecz biorąc, monopolem w zakresie własności ziemskiej, zarządzania i administracji, a także uprzywilejowaną rolą w życiu politycznym kraju, szlachta zaczęła umacniać swe pozycje w dziedzinie spraw bardziej szczegółowych. W 1496 r. ten sam sejm, któ- ry ustanowił monopol szlachty w zakresie własności i użytkowania ziemi, podjął kroki zmierzające do ograniczenia praw duchowieństwa, mieszczan i chłopów. Odtąd wszystkie nominacje na wyższe urzędy kościelne były dostępne wyłącznie dla kandydatów ze stanu szlacheckiego. Wszędzie poza terenem Prus Królew- skich mieszczanie musieli sprzedać ziemię, której byli właścicielami. Chłopom nie wolno było opuszczać wsi i przenosić się do miast. Począwszy od 1501 r., łańcuch ustaw coraz mocniej przykuwał chłopów do ziemi i wiązał ich z wolą pana. W 1518 r