Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
na. słynnym uniwersytecie w Bolonii we Włoszech aż siedmiu Polaków było profesorami matematyki. W dziedzinie architektury i sztuki sięgnęliśmy także po wzorce zachodnie i zarówno w stylu romańskim, jak gotyckim stworzyliśmy wiele obiektów zasługujących na uwagę. 25 I Ul Bryła kolegiaty w Tumie Od Kruszwicy, Gniezna czy Strzelna, poprzez Łęczycę, Sulejów, Sandomierz i Kraków aż po Wrocław — ciągnie się szlak pomników stylu romańskiego. Wśród nich szczególnie cenne są dwa zabytki z XII w.: kolegiata1 w Tumie pod Łęczycą oraz metalowe drzwi katedry gnieźnieńskiej, przedstawiające sceny z życia św. Wojciecha na tle motywów pejzażowo-roślinnych i architektonicznych. Gotyk pojawił się w Polsce już w połowie XIII w. i dość szybko zadomowił się na dobre na przeciąg trzech stuleci. Zamiast potężnych, białych, bo z kamienia wznoszonych murów świątyń romańskich wyrastały strzeliste, czerwone bryły ceglanych budowli kościelnych i świeckich, a ich czerwień podkreślano jeszcze nieraz farbą. Na ziemiach polskich wystąpiły dwie odmiany gotyku: południowa, czyli śląsko-małopolska, oraz północna, pomorska. Na południu obok cegły stosowano również kamień w częściach konstrukcyjnych i dekora- 1 kolegiata — kościół nie będący katedrą, a posiadający zgromadzenie duchownych wyższego stopnia 26 cyjnych, przeważała tu konstrukcja bazylikowa, o głównej nawie wyższej od bocznych. Natomiast na północy, gdzie o cios było trudniej, wznoszono budowle z samej cegły, o konstrukcji przeważnie halowej: z dwoma lub trzema nawami jednakowo wysokimi. Zabytków architektury i sztuki gotyku jest w Polsce bardzo wiele, a starówki Wrocławia i Krakowa na południu kraju, Torunia zaś i Gdańska na pomocy — to niemal muzea z owych czasów. W rzeźbie i malarstwie przyjął się na przełomie XIV i XV w. również w Polsce tzw. „styl piękny". Znamionowały go łagodne, faliste krzywizny i idealizacja przedstawianych postaci ludzkich, zwłaszcza kobiecych, co odpowiadało ówczesnym wyobrażeniom dworskim o urodzie niewieściej. Jednym z przykładów rzeźby gotyckiej w tym stylu jest słynna Madonna z Krużlowej w powiecie nowosądeckim.] Nieznany rzeźbiarz uwydatnił nie tylko dziewczęcy wdzięk postaci i piękno jej twarzy, lecz także radość i słodycz macierzyńską. Moda; styl gotycki Z chwilą utworzenia przez Kazimierza Odnowiciela ośrodka władzy w Krakowie rola tego miasta w politycznym i kulturalnym życiu Polski wzrosła, tak że po zjednoczeniu pozostało ono stolicą państwa i głównym ogniskiem kultury, promieniującym na cały kraj. Tę przodującą funkcję pełnił Kraków do końca XVI stulecia. Toteż jak głosi fraszka współczesnego poety Jana Sztaudyngera: Kraków nie potrzebuje chwały, Wieki mu dosyć dały. 27 ,ł 3. Ideowe wzorce Każda epoka tworzy własne, zgodne ze swą ideologią wzory zachowań ludzkich i stara się je upowszechniać. Mogą one mieć charakter ogólny, powszechny bądź też elitarny czy klasowy. W średniowieczu wykształciły się dwa typy wyidealizowanych wzorców osobowych, które zresztą w pewnym stopniu wzajemnie na siebie oddziaływały. W pierwszym z nich znajdowały odbicie feudalnorycerskie wyobrażenia o doskonałym rycerzu chrześcijańskim. Rycerz doskonały — waleczny i mężny, wierny swemu władcy i Kościołowi, dbały o cześć i honor, żądny wojennych przygód i płynącej z nich sławy, szlachetny i dworny wobec kobiet — to ideał człowieka wyrosły w atmosferze kultury dworskiej i adresowany do stanu rycerskiego. Rycerza bowiem obowiązywał kodeksl wystylizowanych obyczajów i form towarzyskich, a uchybienie im uważano za poważną obrazę. Wzór dobrego władcy, tj. księcia lub króla, stanowił elitarną odmianę tego ideału. Drugą natomiast grupę stanowiły wzorce religijne — ascetów i świętych, powstałe w klimacie teocentryzmu. Człowiek wybierający drogę ascezy, tj. ucieczkę od uciech i wygód życia ziemskiego, umartwianie się, doskonalenie w cnocie i pobożności, miał osiągnąć dwa cele: zapewnić sobie zgodnie z wierzeniami szczęście wieczne po śmierci oraz zdobyć aureolę świętości, a z nią wielką sławę i uwielbienie ze strony wiernych. Dopełniały tę grupę wzory bogobojnych, pobożnych księżnych — „matek ubogich i wszystkich strapionych". Wszystkie wspomniane wzorce opiewała ówczesna epika — rycerska i religijna. Otoczyła ona legendą postacie wybranych władców, rycerzy i świętych, które w życiu codziennym, poza nielicznymi wyjątkami, niewielu na ogół znajdowały naśladowców. Zaprzeczały tym wzorom--ideałom z jednej strony włóczące się i rabujące gromady rycerzy-rozbój-ników czy „błędnych rycerzy" — dziwaków, a także rozboje, które były plagą tamtych czasów, z drugiej zaś — panoszące się zepsucie obyczajów, nawet wśród duchowieństwa. Ideał „dobrego władcy" również rzadko sprawdzał się na co dzień. Dla stanów niższych natomiast, mieszczan i chłopów, te ideały rycerskie i religijne pozostawały odległe i mało przydatne. W ośrodkach miejskich i na wsi tworzyły się odrębne modele za- życia 23 1 kodeks — zespół norm, reguł, zasad i przepisów dotyczących pewnej dziedziny Biczownicy (miniatura z XIV-wiecznej kroniki) chowań, odrębne obyczaje i obrzędy, którym towarzyszył nurt rodzimej twórczości ludowej, bezimiennej zazwyczaj i nie utrwalonej zapisem