W zwartej formie tej publikacji jest te� kilka drobnych eksperyment�w (np...

rozdzia� teoretyczny wyja�niaj�cy zagadnienia system�w wyborczych, dodatko- we, maj�ce charakter ciekawostek i uzupe�nie�, tabele dotycz�ce USA i W�och, czy swobodniejsza forma opisu np. Rosji). Ch�tnie poznamy o nich opinie, aby wiedzie�, kt�re z tych element�w s� przez Czytelnik�w po��dane, a kt�re w przysz�o�ci winni�my pomin�� i zestandaryzowa�. Wszelkie uwagi prosz� kierowa� pod adresem intemetowej skrzynki poczto- wej: juliuszx@polbox.com Autorzy --^ - l. G�osowanie Przy korzystaniu z prawa wyboru swoich przedstawicieli wyborca g�osuje n jednego lub wi�cej kandydat�w, list� partyjn�, albo te� na jedno i drugie. Je� U chodzi o listy partyjne (wyst�puj�ce jedynie w okr�gach wielomandatowych to istniej� trzy ich rodzaje. _ Zamkni�te listy partyjne (closed party list) s� odbiciem kontroli partii i n daj� wyborcom mo�liwo�ci wyboru w ramach danej listy. Pozycja z�jmowar przez kandydata na li�cie wyznacza jego dost�p do mandatu parlamentarni go w oparciu o liczb� mandat�w zdobytych przez dan� list�. - G�osowanie preferencyjne (preferential vote) pozwala wyborcom na u�o�e� w�asnej kolejno�ci kandydat�w, innej ni� kolejno�� zaproponowana przez pa ti� polityczn�. Wyborcy mog� jednak g�osowa� tylko na jedn� list�. - Rozdzia� g�os�w (panachage) umo�liwia wyborcom dob�r kandydat�w z koi kuruj�cych ze sob� list, czyli u�o�enie w�asnej listy. 2. Systemy wi�kszo�ciowe Zalet� systemu wi�kszo�ciowego jest przede wszystkim jego prostota: kandydi kt�ry uzyska� najwi�ksz� liczb� g�os�w zostaje wybrany. System ten posiada okr< s�one wady: z regu�y przyznaje znacz�c� wi�kszo�� parlamentarn� partii, kt�r zdoby�a niewielk� przewag� w procentach g�os�w w skali kraju. Mo�e te� d( prowadzi� do zwyci�stwa partii, kt�ra zdoby�a w skali kraju mniej g�os�w, ni partia pokonana (np. w 1951 roku w Wielkiej Brytanii labourzy�ci otrzyma 48,8% g�os�w i 295 mandat�w wobec 321 mandat�w i 48,0% g�os�w zdobytyc przez konserwatyst�w; odwrotnie rzecz mia�a si� w lutym 1974 roku, gdy kor serwaty�ci otrzymali 297 mandat�w i 37,9% g�os�w, a labourzy�ci 301 mandc t�w i 37,2% g�os�w). Istnieje r�wnie� ryzyko pozbawienia du�ej cz�ci elekton tu, w tym rozmaitych mniejszo�ci, reprezentacji w parlamencie. Istnieje jednak mo�liwo�� przekszta�cenia systemu wi�kszo�ciowego, w cel ograniczenia jego najbardziej szkodliwych efekt�w. Przekszta�cenia te wyst�p� j� zale�nie od tego, czy wybory odbywaj� si� w okr�gach jedno lub wielomar datowych. A) Okr�g jednomandatowy Istniej� trzy podstawowe warianty dokonania wyboru w okr�gu jednomandatc ~ Tn: zwyk�a wi�kszo�� (simple majority lub first - past - the - post) - wybran zostaje kandydat, kt�ry otrzyma� najwi�ksz� liczb� g�os�w. absolutna wi�kszo�� (absolute majority) oznacza, �e wybrany zostaje kand^ dat, kt�ry uzyska� ponad po�ow� (tj. min. 50% + l g�os dla parzystej liczb; oddanych g�os�w lub min. 50% + 1/2 g�osu dla nieparzystej liczby g�os�w wszystkich wa�nych g�os�w. Je�eli �aden z kandydat�w nie uzyska wymaga 9 wym: ^ -..^-- ...Y---'"" ^"" i-'f'-'pi'-'vvauza si� tzw. run- d� dogrywkow�, w kt�rej bior� udzia� dwaj kandydaci, kt�rzy otrzymali naj- wi�cej g�os�w w pierwszej rundzie. W drugim przypadku, wybrany kandydat musi uzyska� wi�kszo�� absolutn�. g�osowanie alternatywne / preferencyjne (alternatwe l preferential) oznacza wyb�r absolutn� wi�kszo�ci� w jednym g�osowaniu. Wyborca g�osuje na jed- nego kandydata, zaznaczaj�c przy tym w porz�dku malej�cym swoje prefe- rencje w stosunku do pozosta�ych kandydat�w. Je�eli w pierwszym liczeniu �aden z kandydat�w nie uzyska wymaganej wi�kszo�ci, wyklucza si� kandy- data z naimniejsz� liczb� g�os�w i sumuje odpowiednie, nast�pne w kolejno- �ci wskazania. Dzia�ania te s� powtarzane a� do momentu, gdy jeden z kan- dydat�w otrzyma wi�kszo�� absolutn� w wyniku kolejnych transfer�w g�os�w. System ten stosuje si� w Australii. Ilustruje go poni�szy przyk�ad: OKR�G NAMADGI, WYBORY FEDERALNE 1996 R. Kandydat (partia) Shane Rattenbury Anette Ellis (ALP) Derek Bosborough Brandon Smyth Gtosy og�em (Green) (niezale�ny) (LP) Rundy obliczania g�os�w g�osy % g�os�w wykorzystane reszty I 4579 7,22 28583 45,06 1636 2,58 28638 45,14 63436 - II 716 44,78 399 24,95 wyklu- 484 30,27 1599 37 czony Og�em 5295 8,35 28982 45,71 29122 45,93 63399 37 III wykK? 3560 70,27 1506 29,73 5066 229 czony Og�em 32542 51,51 30628 48,49 63170 266 Wynik wybrany pokonany w ostatniej rundzie �r�d�o: Australian Electoral Commission, lipiec 1998. System wyboru wi�kszo�ci� absolutn�, z mo�liwo�ci� wyboru zwyk�� wi�kszo- �ci�, gdy potrzebna jest druga tura, pozwala wyborcom na g�osowanie na naj- lepszego, ich zdaniem, kandydata w I turze. W drugiej za� wyborcy g�osuj� na kandydata, kt�ry ma wed�ug nich, szans� zdobycia mandatu. Oznacza to w prze- ciwie�stwie do systemu wyboru wi�kszo�ci� zwyk��, �e kandydat kt�ry otrzy- ma� w pierwszym g�osowaniu najwi�ksz� liczb� g�os�w, niekoniecznie musi by� t� osob�, kt�ra ostateczne zwyci�y w g�osowaniu. 10 JIOKIUCJ� uwci oJofcciuy w i^lYoz-uol-iu w c, ivi-ui. c iiUJgq uy\., Otusuwallt; w UK.n^geu- wielomandatowych (z zastrze�eniem, i� w obu przypadkach u�y� mo�na wie] sz�ci zwyk�ych, absolutnych lub te� g�osowania preferencyjnego). - G�osowanie na listy partyjne (party - list vote) ma miejsce, gdy kandyda proponowani s� na podstawie przynale�no�ci partyjnej. System ten stos�w; ny w po��czeniu z metod� wi�kszo�ciow� sprawia, i� zwyci�ska lista zdob^ wa wszystkie mandaty w okr�gu. - Wybory wi�kszo�ciowe w okr�gu wielomandatowym (multi-member constiti ency majority vote) maj� miejsce, gdy kandydaci startuj� niezale�nie od si( bie. Wyborcy wypisuj� w g�osowaniu wybranych przez siebie kandydat�\ w liczbie nie przekraczaj�cej liczby dost�pnych mandat�w. Zwyci�aj� i z kandydat�w, kt�rzy otrzymali najwi�ksz� liczb� g�os�w. 3. Systemy proporcjonalne System proporcjonalny zosta� po raz pierwszy zastosowany w Belgii w 1889 l obecnie stosowany jest w ponad 50 krajach. Najwi�ksz� zalet� tego systemu jes jego sprawiedliwo��; liczba mandat�w zdobytych przez partie polityczne odpowie da proporcjonalnie, w przybli�eniu, ich wynikom wyborczym. Zazwyczaj �adn si�a polityczna nie posiada monopolu, z regu�y te� �adna nie jest te� pozbawi� na swoich przedstawicieli (chyba, �e system zostanie uzupe�niony progiem w; borczym)