Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
, nr 108. Motyw cudownych narodzin 329 Wszystkie przytoczone materia�y prowadz� do wniosku, �e motyw szybkiego dojrzewania wywodzi si� z motywu narodzin bohatera-zbawcy. Przychodzi on na �wiat w chwili jakiego� nieszcz�cia i od razu przyst�puje do naprawiania sytuacji. Rodzi si� jako doros�y, gdy� w istocie jest doros�ym, kt�ry powr�ci� z tamtego �wiata. Poniewa� jednak kobieta nie mo�e wyda� na �wiat dojrza�ego cz�owieka, w bajce pojawia si� motyw przemiany, przybieraj�cy posta� niezwykle szybkiego dorastania. �MIECH RYTUALNY W FOLKLORZE Bajka o Nie�mieszce Bajka o kr�lewnie Nie�mieszce nie nale�y do szczeg�lnie znanych czy popularnych. To nie Czerwony Kapturek, �pi�ca Kr�lewna czy Bajka o rybaku i rybce. Nie dostarcza�a ona natchnienia poetom, nie tworzono na jej podstawie oper i nie malowano obraz�w. W repertuarze rosyjskim po�wiadcza j� zaledwie pi�� zapis�w. Dla badacza ta skromna opowie�� jest jednak niezwykle interesuj�ca. Podobnie jak fabu�y innych bajek, tak i fabu�� Nie-�mieszki mo�na dopasowa� do jakiego� schematu jedynie na si��. Bajka ta jest bowiem nader niejednolita, krzy�uj� si� w niej rozmaite typy fabularne. M�wi�c najog�lniej, problem polega na tym, �e kr�lewna z niewiadomych powod�w nigdy si� nie �mieje. Ojciec obiecuje wi�c jej r�k� temu, komu uda si� j� roz�mieszy�. W�r�d r�norakich rozwi�za� tego zadania mo�na wyr�ni� trzy g��wne sposoby. Bohaterowi udzielaj� pomocy wdzi�czne zwierz�ta (kt�re kupi�, wykupi�, b�d� uzyska� inn� drog�). Gdy przed oknami kr�lewny ch�opak wpada w b�oto, albo do ka�u�y - zwierz�ta (mysz, rak, �uk i inne) troskliwie otrzepuj� go i czyszcz� �apkami, co wywo�uje �miech dziewczyny. �miecti rytualny w folklorze 331 Drugi spos�b zasadza si� na tym, �e bohater ma z�ot� g�, do kt�rej wszystko si� przykleja. Na widok utworzonego pochodu kr�lewna wybucha �miechem. I spos�b trzeci: bohater ma czarodziejsk� fujark�, do kt�rej wt�ru pod oknami kr�lewny zaczynaj� pl�sa� trzy �winki. Kr�lewna �mieje si�, po czym nast�puje �lub. Tak, pokr�tce, przedstawia si� trzon fabu�y. Nie zrekonstruowali�my tu jej archetypu, lecz tylko sumarycznie, wst�pnie j� stre�cili�my. Bajka sk�ada si� z cz�on�w, kt�re mog� wchodzi� do innych bajek. Dla Nie�mieszki nie jest wi�c charakterystyczny motyw przyklejonych do siebie ludzi, poniewa� w ten sam spos�b demaskowana jest w innej bajce na przyk�ad niewierna �ona. Motyw ten nale�y zatem rozpatrywa� w innym uk�adzie odniesienia. Dlatego nie b�dzie on tutaj analizowany. Nie kryje w sobie �adnych problem�w tak�e motyw bohatera, kt�ry w celu roz�mieszenia kr�lewny wpada do ka�u�y. Jest to zabawna sytuacja wymy�lona ad hoc, i w ni� r�wnie� nie b�dziemy wnika�. Wymaga te� specjalnych bada� nad wdzi�cznymi zwierz�tami. Dla zrozumienia historii o Nie�mieszce, jak wynika ze zgromadzonych materia��w, istotny jest natomiast motyw pl�saj�cych �winek. Cz�sto wchodzi on w sk�ad innej bajki, znanej pod tytu�em Przymioty kr�lewny. Obie opowie�ci wykazuj� zreszt� tak bliskie pokrewie�stwo, zar�wno formalne, jak te� - o czym b�dzie jeszcze mowa - genetyczne, �e nie spos�b ich rozpatrywa� oddzielnie. W ostatnim przypadku fabu�a jest bardzo prosta. R�ka kr�lewny ma przypa�� temu, kto rozpozna jej przymioty. Bohater identyfikuje je, ofiarowuj�c kr�lewnie ta�cz�ce zwierz�ta w zamian za wyjawienie sekretu. Na pierwszy rzut oka wydaje si�, �e podobie�stwo obu fabu� nie si�ga zbyt g��boko. Stopniowo jednak do niego dojdziemy. Dodajmy jeszcze tylko, �e ani jedna, ani druga bajka nie 332 Cz�� II - Folklor i rzeczywisto�� zawsze ko�czy si� �lubem. W obu nast�puje po nim jeszcze jeden, niezwykle wa�ny i interesuj�cy epizod - pokonanie rywala, czym szczeg�owo zajmiemy si� dalej. G��wny problem i metoda jego rozwa�enia Zamierzamy wi�c zanalizowa� bajk� o Nie�mieszce. Co to wszak�e znaczy: zanalizowa� bajk�? Mo�na to r�norako rozumie�. Mo�na, na przyk�ad, zebra� wszystkie zapisane warianty opowie�ci i zestawi� je ze sob�. W stosunku do Nie�mieszki praca taka zosta�a ju� wykonana - przeprowadzi� j� w specjalnej rozprawie Poliyka1. Na podstawie jego i innych podobnych studi�w zarysowuje si� przestrzenny zasi�g w�tku, wy�aniaj� si� jego r�ne wersje i redakcje oraz stopie� ich rozpowszechnienia. Nie jest to jednak analiza, lecz dopiero wst�pne opraco wanie materia�u. Stanowi ono wprawdzie etap absolutnie konieczny, bo bez rozprawy Poliyki nasze badania nie mog�yby zosta� podj�te, ale to tylko praca przygotowaw cza, [...] swoisty "ogl�d" uprawniaj�cy wy��cznie wnioski szczeg�owe. Zreszt� Polivka, uczony, kt�rego ostro�no�� graniczy�a wr�cz z agnostycyzmem, nie wyci�gn�� nawet takich
