Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
"Mendel Gdański" jest wyrazem humanitaryzmu pisarki i dowodzi jej wrażliwości na krzywdę ludzką, przestrzega przed konsekwencjami nieod- powiedzialnego zachowania Polaków, które wywołuje klęskę duchową wartościo- wego, niewinnego człowieka - starego Żyda, pozbawionego przez sfanatyzowany tłum wartości najcenniejszych: poczucia wspólnoty ze społeczeństwem. W noweli "Nasza szkapa" autorka ukazuje dramat nędzy rodziny plebejskiej oglądany oczyma dziecka - świadka i uczestnika zdarzeń. Obraz jest przez to wyostrzony i mocniejszy w swej wymowie. Choroba i śmierć matki spowodowane nędzą i złymi warunkami życia; bezradmość ojca - żywiciela rodziny, to oskarżenie pod adresem uprzywilejowanych grup społecznych, nie zabiegają- cych o poprawę bytu całego narodu. Dramat nędzy i śmierci przedstawiony zo- stał w "Naszej szkapie" w sposób przejmujący. W tytule autorka zaznaczyła swoją wiedzę o psychologii dziecka, o nieoczekiwanych i kontrastowych zmia- nach wrażeń. Stąd szokująca wymienność smutku z powodu choroby i śmierci matki - i żalu za utraconym przyjacielem. To opowiadanie jest monografią ciemnej doli tysięcy miejskich rodzin, zagrożonych nędzą, chorobą, śmier- cią. Ważny tu jest również problem bezbronnego dziecka z niższych warstw spo- łecznych, skazanego na okrutny świat dorosłych. Ale i sami dorośli (ojciec) poddani są działaniu zewnętrznych i wrogich sił - mechanizmów społecznych i losu. "Miłosierdzie gminy" to opowieść o dziwnym zwyczaju w jednej ze szwajcar- skich gmin - targu starymi ludźmi, którzy sprzedawani są zamożnym gospoda- rzom. Będą do końca swoich dni żyć w poniżeniu, wykonywać różne posługi. Autorka mówi o degeneracji więzi międzyludzkich w świecie, którym rządzi pieniądz. A przecież owe więzi: miłość, współczucie, litość, opiekuńczość są najcenniejszą wartością człowieka. Nowela ta jest próbą analizy i oceny świata, a nie ilustracją pozytywistycznego programu. Losy Kuntza są apelem do oświeconych i wrażliwych tego świata o przebudowę społeczeństwa. Utwór ten ma charakter uniwersalny, Konopnicka wzywa do prawdziwie pojętej, zgod- nej z moralnymi zasadami opieki nad słabszymi. Narracja sprawia wrażenie oschłej, ale przebija przez nią tragizm i obu- rzenie w opisie losu głównego bohatera. Natomiast "miłosierdzie" mieszkań- ców gminy zostało potraktowane przez autorkę z ostrą, niemal szyderczą iro- nią. Pytania kontrolne 1. Jaki obraz współczesnego sobie społeczeństwa przedstawia w nowelach M. Konopnicka? 2. Jakie hasła pozytywistyczne znajdują odbicie w nowelach M. Konopnic- kiej? BOLESŁAW PRUS INFORMACJE O AUTORZE Aleksander Głowacki, później używający pseudonimu Bolesław Prus, urodził się 20 VIII 1847 roku w Hrubieszowie, zmarł 19 V 1912 roku w Warszawie. Po śmierci rodziców wychowywany był przez krewnych i starszego brata Leona. Jako szesnastoletni chłopiec brał udział w powstaniu styczniowym. Ranny w potyczce z oddziałem rosyjskim znalazł się w szpitalu, a później w więzie- niu w Lublinie. Wyrokiem sądu pozbawiony został szlachectwa. Po zwolnieniu ukończył gimnazjum w Lublinie i rozpoczął studia na wydziale matematycz- no-fizycznym w Szkole Głównej w Warszawie. Studia porzucił po trzech latach i opuścił Warszawę w 1868 roku. Wrócił do niej rok później i mieszkał tu już do końca życia. Prus zadebiutował w prasie warszawskiej jako pisarz i dziennikarz. W mar- cu 1875 roku rozpoczął druk swoich "Kronik tygodniowych" w "Kurierze War- szawskim". W 1887 roku przeniósł felietony do "Kuriera Codziennego". Równo- cześnie pisał i publikował opowiadania i powieści, które szybko przynosiły mu sławę. Brał udział w wielu akcjach oświatowych. W 1895 roku odbył długą podróż do Europy Zachodniej. Zwiedził Berlin, Drezno, Karlsbad, Norymbergę, Stuttgart i Paryż. W 1897 roku święcił dwu- dziestopięciolecie pracy twórczej. Nie był to tak uroczysty jubileusz jak Konopnickiej czy Sienkiewicza. Być może dlatego, że bezkompromisowość po- glądów społeczno-politycznych Prusa nie przysporzyła mu przyjaciół w środo- wisku dziennikarskim. Dopiero po śmierci pisarza jego twórczość znalazła zainteresowanie w szerszych kręgach czytelników i krytyków. Pisarstwem był związany z Warszawą. Miasto to uczynił bohaterem swoich licznych powieści, opowiadań, felietonów czy artykułów. Uważał, że pisarz powinien pełnić obywatelską rolę nauczyciela narodu. Kreując bohaterów po- zytywnych, to znaczy pożytecznych poprzez swą pracę i działalność dla spo- łeczeństwa, był wyrazicielem idei pozytywistycznych. Widział i przedstawiał konflikty społeczne, interesował się najrozmaitszymi dziedzinami życia. Najbardziej znane utwory Prusa powstały w latach 1880-1895. Są to nowele, opowiadania, powieści: "Anielka" (1880), "Powracająca fala" (1880), "Micha- łko" (1880), "Kamizelka" (1882), "Katarynka" (1881), "Antek" (1881), po- wieść naturalistyczna: "Placówka" (1885), "Lalka" (1890), "Emancypantki" (1893 - wydanie książkowe), "Faraon" (1895). NOWELE "Powracająca fala" GŁÓWNI BOHATEROWIE I TREŚĆ UTWORU Gotlieb Adler - Niemiec, właściciel fabryki tkanin bawełnianych, człowiek pracowity, zręczny, uparty i silny. W młodości wiódł hulaszcze życie. W czasie pożaru w fabryce, w której pracował, dokonał bohaterskiego czynu: uratował z płomieni zagrożonych. Pieniądze, jakie otrzymał w nagrodę, zmie- niły jego życie. Rozpoczął gromadzenie majątku. Założył fabrykę w Polsce. Był bezwzględny dla robotników, surowy dla samego siebie, wyrozumiały tylko dla jedynego syna. Ferdynand - syn Adlera, hulaka, lekkoduch, typ "złotego młodzieńca", ko- rzystającego z pieniędzy i aprobaty ojca. Trwonił za granicą przysyłane mu pieniądze, zaciągał długi. Nieodpowiedzialny w czynach i słowach, zmusza ojca do obniżenia pensji robotnikom, aby starczyło pieniędzy na jego hulan- ki. Kazimierz Gosławski - młody Polak, pracujący w fabryce Adlera, kochający ojciec i mąż, pracujący z poświęceniem, ponieważ pragnie założyć własny wa- rsztat. W wyniku tragicznego wypadku (traci prawą rękę), umiera z upływu krwi. Gotlieb Adler jest bogatym przemysłowcem, właścicielem fabryki tkanin ba- wełnianych. Ma syna Ferdynanda, który prowadzi hulaszczy tryb życia, wydaje pieniądze ojca. Ten traktuje wybryki młodzieńca pobłażliwie, uważając, że praca jest przekleństwem