Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Jak wspomniano, Parsons ma zarówno zwolenumków, jak i licznych krytyków. G. W. Mills w książce poświęconej stanowi i perspektywom socjologii amerykańskiej obrał osobę Parsonsa za główny przedmiot krytyki, zwróconej przeciw przerostom tendencji abstrakcyjnych w pracach twórców ogólnych, wielkich teorii"'. Znaczne krytyczne zainteresowanie budzi również teoria Parsonsa wśród socjologów krajów socjalistycznych. Wobec wielości nurtów i rozmaitych cech charakteryzujących współczesną socjologię zachodnią, w tym także amerykańską, Parsonsa nie można obarczać rachunkiem wszystkich jej wad ani kredytem wszystkich zalelZewzględu na teoretyczne powiązania i wpływy należy jednak uznać go za zjawisko zasługujące na uwagę specjalistów. Pierwszą książkę Parsonsa ukazującą się w przekładzie polskim należy, jak sądzę, poprzedzić informacjami o charakterze ogólnym, na jakie pozwala szczupły zakres wstępu. Zasadnicze koncepcje teoretyczne Parsonsa, które skrystalizowały się w początku lat pięćdziesiątych, można spróbować zamknąć w następującej, krótkiej charakterystyce. Podstawową płaszczyznę odniesień analizy zjawisk społecznych stanowi koncepcja działania ludzkiego, pojętego jako system. Działanie realizuje się w sytuacji, na którą składa się aktywny podmiot i jego ludzki partner, uczestniczący we wzajemnych reakcjach, przedmioty fizyczne, nie reagujące w toku interakcji, oraz przedmioty kulturowe-zobiektywizowane symboliczne elementy tradycji kulturalnej, a zwłaszcza normy i wartości. W Interpretacji działań Parsons, wzorem Webera, kładzie szczególny nacisk na ich cel, zaś wzorem Durkheima-na ich normatywne określenia. Działania ludzkie pojęte są jako długi łańcuch wyborów, wyznaczonych przez cel dążenia i kulturowe kryteria wartości. Skierowanie działania na cel, czyli. A O W. Mili s. Tbe Sociologtcal lmagination. Nowy Jorb 1959. Teoria socjologiczna Talcottd Parsonsajego orientacja, przejawia się w dwóch zasadniczych typach: orientacji motywacyjnej, właściwej jedynie jednostkom ludzkim, i orientacji na wartości, określającej także działanie zbiorowości. Pierwszy typ orientacji, który szczególnie ściśle wiąże się z funkcjonowaniem osobowości, obejmuje trzy subkategorie: działanie poznawcze, katektyczne i wartościujące. Kategorie te składają się w zasadzie na każdy akt ludzki, któraśz nich może jednak dominować nad innymi, zabarwiając w szczególny sposób konkretne działanie. Katektyczna orientacja działań polega na dążeniu do pew-nych celów odczuwanych jako źródło przyjemności i zaspokojenia oraz na odrzucaniu innych. Kateksja pojęta jest zatem jako mechanizm wybiórczych reakcji osobnika. W pewnych interpretacjach Parsonsa jest ona utożsamiana z mechanizmem nagród i kar w rozumieniu teorii zachowania. Koncepcja ta wywodzi się jednak częściowo z bardziej tradycyjnych pojęć woluntarystycznej filozofii na temat regulacji ludzkich dążeń. Dwie pozostałe subkategorie orientacji motywacyjnej nie wymagają bliższego wyjaśnienia. Zasługuje natomiast na wspomnienie jedna jeszcze klasyfikacja typów działań społecznych, uwzględniająca rozróżnienie orientacji instrumentalnej i ekspresyjnej. Pierwsza polega na poszukiwaniu środków realizacji celu, druga zmierza do bezpośredniego zaspokojenia pragnień, uzyskania zadowolenia i wiąże się najściślej z motywacją katektyczną. Oba te typy orientacji stosowane są w analizie zarówno całych systemów społecznych, jak i osobowości. Koncepcja działań ludzkich, których najogólniejszy mechamzmw pojęciu Parsonsa został powyżej zarysowany, stanowi element analizy bardziej złożonych systemów, tj, systemu społecznego, osobowości i kultury. Zgodnie z funkcjonalna-strukturalnym charakterem swej teorii, w tych trzech kategoriach złożonych tworów społecznych widzi Parsons całości współzależnych i uporządkowanych elementów. Struktury bardziej złożone wyłaniają się przy tym ujęciu z bardziej elementarnych, ale nie mogą być zredukowane do ich sumy. W rzeczywistości empirycznej system społeczny, osobowość. Teoria socjologiczna Talcotta Parsonsai kultura stanowią jedną całość, w ujęciu analitycznym zostają wyodrębnione jako struktury funkcjonujące, odmienne od siebie wzajemnie i od swych elementów składowych, lecz analizowane przy zastosowaniu tej samej płaszczyzny odniesień, którą stanowi charakteryzowany poprzednio system działań. Zasady wyodrębnienia każdego z trzech systemów nie mogą być tutaj przedmiotem specjalnej analizy. Nie zawsze też są one dostatecznie wyraźnie przedstawione w teorii Paursonsa. Wiele niejasności powstaje zwłaszcza w określeniu stosunku systemu społecznego i kultury'