Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
, wresz- cie w VI - wiadomości i uwagi o wymowie i poezji, poparte cytatami i przy- kładami z Cycerona, Liwiusza, Salustiusza, Tacyta, Kurcjusza i Horacego. Co do sposobów przekładu „Ustawy..." zalecały stosować się do uwag wstęp- 25 Cyt. wg: „Ustawodawstwo szkolne", op. ci t., s. 64. 26 Cyt. wg A. Popławski: „Pisma Pedagogiczne", op. cit., s. 36. 27 Cyt. wg: „Pierwiastkowe przepisy", op. cit., s. 148 149. 160 161 nych z „Wypisów z autorów klasycznych". A tam, jak wiemy, zalecano za- stanawianie się nad sensem moralnym i politycznym oraz aktualizacją pro- blemów, o których mówiły tłumaczone i opracowywane fragmenty. W wy- pracowaniach domowych młodzież miała pisać o sprawach znanych i sto- sownych do wieku, wykształcenia i okoliczności. Osobliwym, zaś stara- niem nauczyciela wymowy być powinno wpajać w mlódż ćwiczącą się, iż nadobne nauki prawdzie i cnocie służyć mają2*. Zakres więc przedmiotu wymowy i poezji był szeroki: od krytyki tekstu do rozbioru treści, formy itd. na podstawie literatury klasycznej, z jedynym zastrzeżeniem, że będzie to zawsze lektura dostarczająca, przy okazji, problemów do dyskusji - tak- że i w sprawach ogólno etycznych i obywatelskich. Z czasem jednak, już po wydaniu „Ustaw...", stanowisko Komisji zaczę- ło ulegać zmianie. Poprzez lekcje wymowy zaczęto w coraz większym stop- niu transmitować do młodzieży ideologię wychowawczą Komisji w dzie- dzinie wiedzy obywatelskiej i patriotyzmu, a to między innymi przez prze- pajanie ćwiczeń szkolnych aktualna treścią polityczną i włączanie, w szer- szym wymiarze, literatury polskiej do nauki w szkole. Przede wszystkim była to literatura okresu Renesansu. Wystarczy przypomnieć tu nazwiska autorów, których Kopczyński w „Gramatyce dla III klasy" wymienia jako godnych czytania. W miarę rozwoju wspaniałej literatury polskiej wieku Oświecenia — nauczyciele zaczęli również wykorzystywać teksty Narusze- wicza, Krasickiego, Kniaźnina, Karpińskiego. Poważną trudność w nauce wymowy sprawiał brak podręcznika tego przedmiotu. Nauczyciele ściśle trzymali się „Wypisów". W latach osiem- dziesiątych zaczęły ukazywać się opracowania teoretyczne o wymowie i po- ezji - Fr. Karpińskiego, F. Golańskiego, F. S. Dmochowskiego, z których korzystali przynajmniej niektórzy nauczyciele, a to musiało z kolei wpły- nąć na bardziej patriotyczny i obywatelski nastrój lekcji wymowy. Wszy- scy teoretycy z jednej strony podkreślali ważne znaczenie wymowy i po- ezji w krzewieniu uczuć, w wykonywaniu wielu obywatelskich obowiąz- ków (np. w sejmie, sadzie, radach), z drugiej zaś przez propagowanie do- robku literatury oj czystej - przykładów pięknej prozy i poezj i polskiej. Przy- kłady, zamieszczane w tekście miały niedwuznaczne tendencje moraliza- torskie i wychowawcze. F. Golański, na przykład, przytaczając fragment potępiający zdrajców ojczyzny: Słuszna prawica w gronie niebios Pana Od stu ognistych obłoków rumiana Na niecnotliwe swych ojców wyrodnie Zrzuć grad siarczysty i wrzące pochodnie29. - oraz daje przykłady zaczerpnięte z utworów Piotra Kochanowskiego i Wespazjana Kochowskiego o treści zachęcającej do obrony wolności Rze- czypospolitej . F. S. Dmochowski w „Sztuce rymotwórczej", zachęcając do poznawania mowy ojczystej (w pieśni I) i pisząc o sławnych poetach starożytnych, wymienia obok nich także i poetów rodzimych, przy tym oprócz Kocha- nowskiego i Opalińskiego umieszcza współczesnych sobie: Krasickiego, Naruszewicza. Omawia treść utworów, np. krytykę zniewieściałości szla- checkiej w „Satyrze" Kochanowskiego i w innych wierszach, podkreśla zasługi Opalińskiego, wypowiadającego się o wychowaniu dzieci, daje dokładny przegląd tematyki satyrycznej utworów Krasickiego i Narusze- wicza. Trzeba zauważyć, że cytowanie utworów ojczystych miało dwa zadania, po pierwsze popularyzowanie ich nazwisk i utworów, po drugie - co się na pierwszy plan wybija - podkreślanie etycznych, moralnych i patriotycz- nych walorów omawianych dzieł. Oczywiście, było to ważne i znajdowało oddźwięk u uczniów. Trzeba przy tym wszystkim pamiętać, że łacińskie teksty klasyczne, któ- re przerabiali nauczyciele na lekcjach wymowy jako ilustracje i przykłady pięknych form wyrażania się czy reguł rządzących konstrukcjami kraso- mówczymi, wpływały również na kształtowanie określonych postaw oby- watelskich u uczniów