zjawisk...

etiuda [franc. etude = nauka, badanie], utwór muz., którego celem jest opanowanie i doskonalenie gry na instrumencie muz. E. podejmuje jeden lub kilka problemów tech-niczno-wykonawczych, np. figuracje ró¿nego typu, -> polirytmiê, zagadnienia artykulacji, palcowania. Forma e. jest ewolucyjna lub wykazuje budowê trzyczêœciow¹ ABA, z kontrastuj¹c¹ czêœci¹ œrodkow¹. Nowoczesn¹ e. fortepianow¹ stworzyli M. Cle-menti i J.B. Cramer; twórc¹ e. koncertowej o walorach artystycznych jest F. Chopin, a rozwijali j¹ F. Liszt, S. Rachmaninow, A. Skriabin, C. Debussy, K. Szymanowski; e. skrzypcowe tworzyli m. in. R. Kreutzer i N. Paganini (kaprysy-e.). etnografia muzyczna [etnografia - gr. ethnos = naród, lud + grdphein = pisaæ], etnologia muzyczna [etnologia - gr. ethnos = naród, 30 31 ewolucjonizm lud + logos = s³owo, nauka], etnomuzyko- logia, n; uka zajmuj¹ca siê opisem, analiz¹ i interpretacj¹ ludowej twórczoœci muz., czyii lolkloru eur., muzyki kultur pozaeuropejskich oraz spo³eczeñstw pierwotnych, jak i zwi¹zanych z ni¹ zjawisk kulturowych. Wi¹¿e siê z muzykologi¹, etnografi¹ ogóln¹ i socjologi¹; w Polsce podwaliny e.m. po³o¿y³ w XIX w. O. Kolberg. ewolucjonizm [³ac. evolutio = rozwiniêcie], zasada kszta³towania formy muz., charakterystyczna dla okresu baroku, polegaj¹ca na rozwijaniu materia³u wysnutego z tematu (motywu) g³ównego. Fundamentaln¹ form¹ ewolucyjn¹ jest -> fuga. W okresie klasycznym du¿¹ rolê odgrywa³ specjalny typ e., zw. prac¹ tematyczn¹, np. w -> przetworzeniu w formie sonatowej. W XIX w. e. wspó³wystêpowa³ w ma³ych formach z budow¹ okresow¹, np. w etiudzie, preludium. F / zob. alfabet muzyczny. fa, zg³oska solmizacyjna odpowiadaj¹ca dŸwiêkowi / we wszystkich oktawach (tak¿e jego podwy¿szeniom i obni¿eniom), IV (stopieñ) dŸwiêk gamy C-dur. fagot [w³.fagotto = wi¹zka, pêk], instrument dêty stroikowy z grupy -> aero-fonów. Dwie drewniane rury, ³¹cznej dl. ponad 250 cm,, po³¹czone kolankiem: d³u¿sza - zakoñczona czar¹ g³osow¹, krótsza - wygiêt¹ rurk¹ metalow¹ z podwójnym stroikiem. Otwory boczne s¹ zamykane klapami. Cl^-l.- ' - ' ~ -j---~ «jc.r Skala f. siêga od Bl do d1 (f2). Prototypami f. by³y dulciany, budowane w ró¿nych wielkoœciach (w Polsce zw. sztortami), popularne w okresie renesansu i baroku. Od XVIII w. f. znalaz³ zastosowanie jako instrument solowy, tak¿e w zespole kameralnym i orkiestrze. Basow¹ odmian¹ f. jestkontrafagot [w³. contra-fagotto]. faktura [³ac. factura = wykonanie, obróbka, budowa]: 1. Stosunek g³osów lub partii w kompozycji, np. f. homofoniczna to uk³ad melodii z akompaniamentem (-> ho-mofonia), f. polifoniczna to wspó³istnienie kilku samodzielnie prowadzonych g³osów (-> polifonia). 2. Specyficzne œrodki (artykulacja, dynamika, zasiêg skali itp.), w³aœciwe danemu instrumentowi muz. lub g³osowi wokalnemu, np. f. fortepianowa, chóralna, smyczkowa. fale Martenota, instrument elektroniczny z grupy -» elektrofonów, z manua³em klawiszowym, skonstruowany w 1928 przez M. Martenota. DŸwiêk powstaje jako ton ró¿nicowy drgañ ultradŸwiêkowych wytwarzanych przez 2 generatory elektryczne, przestrajane za poœrednictwem klawiatury. Mo¿na te¿ zmieniaæ barwê. F.M. u¿ywa siê w radiu, telewizji, teatrach, g³. we Francji. falset [w³. falsetto, zdrobnienie odfalso = fa³szywy], fistu³a [³ac. fistula = rurka, fujarka], rodzaj g³osu mêskiego wydobywanego z silnie napiêtych strun g³osowych, drgaj¹cych tylko w czêœci swej d³ugoœci i wzmacnianych za pomoc¹ rezonansu g³owowego; w œpiewie f. uzyskuje siê dŸwiêki powy¿ej naturalnej skali g³osu. F. ma barwê nosow¹ i jest g³osem s³abym. By³ stosowany w muzyce dawnej, obecnie - w folklorze (-» jod³owanie). fandango [hiszp.], taniec hiszp. z XVIII w., w umiarkowanym tempie, w metrum g lub \, wykonywany przez parê tancerzy przy wtórze gitary i kastanietów, przeplatany œpiewanymi kupletami. Lokalne odmiany f. to malaguena (z Malagi), granadina (z Granady) i in. fanfara [franc. fanfarê = sygna³, hejna³, orkiestra dêta]: 1. Krótka melodia oparta zwykle na dŸwiêkach roz³o¿onego trójdŸwiêku durowego, wykonywana na tr¹bce naturalnej (bez wentylów), np. podczas polowania, ceremonii wojskowych, dworskich. 2. Ma³a orkiestra, zwykle wojskowa, z³o¿ona z instrumentów dêtych i perkusyjnych. 3. Tr¹bka naturalna (bez wentylów), tzw. sygna³ówka. ^ fantazja [gr. phantasta], utwór instrumental- 33 farandola ny o charakterze improwizacyjnym, czêsto figuracyjny, przybieraj¹cy cechy niektórych form muz. charakterystycznych dla danej epoki, np. na pocz. XVII w. identyfikowano f. z capricciem, ricercarem, toccat¹, tak¿e z preludium; w okresie klasycznym - z form¹ ; sonatow¹, koncertem; f. by³y te¿ luŸnymi zestawieniami tematów; w XIX w. specyficznym typem by³y brawurowe f. fortepianowe na tematy operowe (F. Liszt) i inne, np. Fantazja na tematy polskie F. Chopina; komponowano te¿ f. orkiestrowe zbli¿one charakterem do poematu symfonicznego. farandola [franc