, a niekiedy jeszcze i dalej...

Roman Dmowski broni� si� przed aprobat� programu Polski historycznej boj�c si� konieczno�ci w��czenia w granice Rzeczypospolitej du�ych obszar�w z ludno�ci� niepolsk�. D��enie takie uzasadnia� w Pary�u na konferencji pokojowej w ko�cu lutego 1919 r.: �Poprzestajemy na przy��czeniu do pa�stwa polskiego, poza terytoriami stanowi�cymi jednolit� ca�o�� etnograficzn�, tych ziem jedynie, kt�rych procent ludno�ci polskiej jest dostatecznie wysoki i kt�re, dzi�ki kilkuwiekowej pracy kulturalnej i wsp�lno�ci historycznej z Polsk�, nale�� bezsprzecznie do sfery wp�yw�w polskich"27. Rezygnacja z niekt�rych obszar�w w guberniach kijowskiej, wo�y�skiej, podolskiej, mi�skiej, witebskiej oraz uznanie za korzystne zawarcie z Litw� unii mia�y dla zwolennik�w inkorporacji stanowi� wyraz kompromisu mi�dzy idea�em nawrotu do Polski historycznej a ocen� rzeczywistego stanu wsp�czesnego. W spo�ecze�stwie polskim po I wojnie �wiatowej panowa�o nadmierne, jak si� szybko okaza�o, zaufanie do dobrej woli aliant�w wobec polskich postulat�w terytorialnych. Spodziewano si�, �e w imi� sprawiedliwo�ci dziejowej b�dzie potwierdzona nie tylko niepodleg�o�� Polski, ale zostan� utrwalone granice na miar� 25 Wyrazem tego by�y przyj�te podstawy ordynacji wyborczej, kt�re przewidywa�y przeprowadzenie pierwszych wybor�w nie tylko na obszarach obj�tych granicami przedrozbiorowymi, ale tak�e na ziemiach zamieszkanych w znacznym stopniu przez Polak�w, kt�re ju� przed 1772 r. by�y poza granicami Rzeczypospolitej, jak w cz�ciach Prus Wschodnich, Pomorza czy G�rnego �l�ska. Por�wnaj wcze�niejsze stanowiska R. Dmowskiego, Polityka polska i odbudowanie pa�stwa polskiego, Warszawa 1926, s. 506 i n. 2" Zob. np. L[eon] W[asilewski], O zab�r pruski, �Naprz�d" 11 X 1918, nr 225; W. Wrzesi�ski, Warmia i Mazury w polskiej my�li politycznej 1864-1945, Warszawa 1984, s. 216 i n. 27 Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Pary�u w 1919 r. Dokumenty i materia�y, t. I, Warszawa 1965, s. 64-65. 23 Wojciech Wrzesi�ski do�wiadcze� historycznych, zgodnie z postulatami przedstawionymi na konferencji pokojowej28. Paryski traktat pokojowy wraz z p�niejszymi uzupe�nieniami, a przede wszystkim traktatem ryskim i decyzjami o podziale ziem plebiscytowych na G�rnym �l�sku, przyni�s� znaczne, ale niepe�ne zaspokojenie polskich granicznych postulat�w terytorialnych. W ramach Rzeczypospolitej znalaz�y si� niemal wszystkie obszary decyduj�ce o skupieniu w jej granicach zar�wno ziem o zwartym zasiedleniu polskim, jak i kresowych ziem wschodnich o znacznej liczbie innych mniejszo�ci s�owia�skich, okazuj�cych w�asne tendencje narodowowyzwole�cze, podjudzanych do dzia�a� przeciwpolskich przez si�y zewn�trzne, co stanowi�o ju� w zarodku zagro�enie przed�u�ania konflikt�w i spor�w terytorialnych. Dla Polski szczeg�lnie niekorzystne by�y decyzje w spornych sprawach pplsko--niemieckich: Wolnego Miasta Gda�ska, Prus Wschodnich i G�rnego �l�ska, kt�re nie zaspokaja�y ani polskich postulat�w, ani te� aspiracji strony niemieckiej i w�a�ciwie od pocz�tku kry�y w sobie zarzewie nowych konflikt�w. Strona polska, dostrzegaj�c niebezpiecze�stwo, w zgodzie z przyj�t� taktyk� nie widzia�a mo�liwo�ci otwartego wyst�pienia dyplomatycznego czy nawet zbrojnego. Trzy kolejne powstania �l�skie wywo�ane samodzielnie przez �l�zak�w o orientacji polskiej, celem zadokumentowania woli ��czno�ci z �ojczyzn� ideologiczn�", lecz niezgodne z oficjaln� polityk� pa�stwa polskiego, wymusza�y ukryt� pomoc Rzeczypospolitej, przynosz�c cz�ciow� tylko realizacj� polskich postulat�w29. Nie brakowa�o jednak g�os�w opowiadaj�cych si� za pozostawieniem poza granicami Rzeczypospolitej Litwy Kowie�skiej czy w traktacie ryskim ziem Mi�-szczyzny, cz�ci Wo�ynia, Podola, jak te� na terenach przygranicznych skupisk polskich w Niemczech b�d� etnicznie polskich obszar�w na �l�sku Cieszy�skim pod rz�dami czeskimi, chocia� r�wnolegle nie sk�piono krytyki niekt�rym ��daniom polskim uznanym za nadmierne. Odrodzenie Polski niepodleg�ej oznacza�o postawienie nowych zada� przed spo�ecze�stwem, polaryzowanym r�norakimi, wzajemnie si� zwalczaj�cymi w staraniach o w�adz�, o zwyci�stwo ich partyjnych racji ugrupowaniami politycznymi. Nie na wiele zdawa�y si� apele o dzia�ania solidarne, o zaniechanie walk wewn�trznych, podejmowane w imi� tego, �e �rozmy�laj�c tak o przysz�ych pokoleniach rodak�w, kt�rzy przyjd� po nas i kt�rzy na tej samej co my b�d� mieszkali ziemi ojczystej i t� sam� co my m�wili mow� ojczyst�, zdajemy sobie spraw� z tego, �e on wszyscy wraz z nami i z dawno w grobach poleg�ymi przodkami naszymi tw�rz; jeden wielki nar�d, si�gaj�cy pocz�tkami swymi w zamierzch�� przesz�o��, a na 28 Ibidem, passim. 29 Obszerna dokumentacja stanowisk �l�zak�w znajduje si� w: �r�d�a do dziej�w powstc �l�skich, t. I-III, Wroctaw 1963-1974. 24 Polska: kraina przej�ciowa, pomost czy obszar narodowy dziej� i pragnieniami swoimi w niezmierzon� przysz�o��"30