Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.

Lelewel do swego atlasu historycznego1 dla obszaru wymienionych trzech województw, już poczynając od r. 1500, czyli od czasów Jana Olbrachta. Po rozbiorach i podziale W. Ks. Litewskiegona trzy gubernie — białoruską, litewską i mińską — Białorusią nadal nazywano początkowo gubernię białoruską, utworzoną na miejscu dawnych trzech województw: połockiego, witebskiego i mścisławskicgo, a następnie, od r. 1802 — gubernię mohilewską i witebską powstałą w wyniku podziału guberni białoruskiej. W tym znaczeniu nazwy „Białoruś" używali prawie wszyscy autorzy piszący o tym regionie, np.: Maria Czarnowska2 opisując zwyczaje ludu wiejskiego „na Białej Rusi dochowane" (praca dotyczy guberni mohilewskiej), Aleksander Rypiński w swej Białorusi, zaznaczając we wstępie, że obszar Białorusi graniczył „na lewo po Prypeó i błota pińskie, a ku północy po Psków, Opoczkę i Łuki z centrum w Połocku"3; Ignacy Chrapowicki — autor obszernego artykułu Rzut oka na poezję ludu białoruskiego*; Jan Barszczewski5 i inni. Omówione nazwy przejęły od Polaków i stosowały do 1863 r. również władze rosyjskie oraz badacze rosyjscy i białoruscy*. Stosując się do tej tradycji O. Kolberg zbierane przez siebie materiały grupował nie w jednej, ale w kilku teczkach, a planowane tomy zgodnie z tą tradycją chciał zatytułować Ruś Czarna, Litewska, Polesie i Białoruś. 1 Atlas historyczny do dziejów Polski Lelewela, Leipzig 1847 s. VIII. 2 M. Czarnowska Zabytki mitologii słowiańskiej w zwyczajach wieyskiego ludu na Białcy Rusi dochowane. „Dziennik Wileński" 1817 T. 6 ś. 396. 3 A. Rypiński Białoruś. Paryż 1840 s. 10. 4 „Rubon" Wilno 1845 T. 5 s. 35—82. 6 J. Barszczewski Szlachcic Zawalnia czyli Białoruś w fantastycznych opowiadaniach. Petersburg 1841. e „Pod imieniem Belorussija razumiejut gubemii vitebskuju i mogilevskuju", Geografićeskij słovar Rossijskoj imperii. Petersburg 1863 T. 1 s. 371. „Sobstvenno Belorussijej uazyvalas territorija Vitebskoj i Mogilevskoj gubernij, a bielorussy, nasielavsije zapadnuju cast territorii, nazyvalis „litovcami", „litvakaini". V.J. Pi-ćeta, Belorussija i Lina XV—XVJ w. Moskva 1961 s. 597. VII Zainteresowania białoruską kulturą ludową w Polsce sięgają początku wieku XIX. Prace w tym kierunku zapoczątkował Uniwersytet Wileński wydając w latach 1816 i 1817 szereg instrukcji1 adresowanych do podległych szkół prowincjonalnych i nawołujących do zbierania i nadsyłania podań gminnych, pieśni ludu, melodii, opisów obrzędów i zwyczajów. W tym czasie rozpoczął też badania terenowe Zorian Dołęga Chodakowski (Adam Czarnocki), jeden z pierwszych polskich badaczy kultury ludowej. Chodakowski sam zapisał wiele pieśni białoruskich, ponadto jego jedyna po polsku opublikowana praca: O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem2 znacznie wpłynęła na wzrost zainteresowania badaniami ludoznawczymi, zwłaszcza wśród młodzieży. Starania Uniwersytetu Wileńskiego i entuzjazm wywołany rozprawą Chodakowskiego miały największy wpływ na podjęcie przez licznych zbieraczy badań na Białorusi. Na apel Uniwersytetu odpowiedziało wiele szkól prowincjonalnych nadsyłając materiały terenowe, których opracowanie powierzono Ignacemu Emanuelowi La-chnickiemu3. W roku 1817 Maria Czarnowska ogłasza drukiem cenny artykuł opatrzony nutami i poświęcony zabytkom mitologii słowiańskiej przechowywanym w obrzędach ludu białoruskiego na terenie mo-hilewszczyzny4. W dwa lata później ukazała się drukiem interesująca rozprawa Ignacego Szydłowskiego6, poświęcona obrzędom, pt. 1 Instrukcje te były ogłoszone w „Dzienniku Wileńskim" w latach 1816 i 1817 T. 4—6. " O Sławiańszczyźnie przed chrześcijaństwem, „ćwiczenia Naukowe" 1818 nr 5. * Opierając się na tych materiałach oraz na statystykach urzędowych Lach-nicki opublikował w 1817 r. w Wilnie Statystykę guberni Litewsko-Grodzieńskiej, jednak nie dokończył opracowywania całości materiałów terenowych. 4 Do artykułu zostały dołączone nuty piosenek o Kupale i rusałkach litografo-wane przez T. Mirutowicza. We wstępie do swego artykułu Czarnowska wyjaśnia że spisała swe obserwacje dopiero wówczas, gdy z instrukcji Uniwersytetu Wileńskiego dowiedziała się, że „obyczaje, a nawet zabobonne obrzędy ludu wiejskiego zasługują na uwagę nawet uczonych". * Ignacy Szydłowski (1794—1846), członek Towarzystwa Szubrawców, od roku 1819 redaktor „Tygodnika Wileńskiego", następnie cenzor. Autor kilku prac oryginalnych, głównie jednak tłumacz dzieł autorów klasycznych. O roli jego w prasie wileńskiej zob. art. W. Czechowskiego Czasopisma polskie na Litwie, „Kurier Litewski" Petersburg 1910 t. 3 s. 20n