Życie pisze najbardziej oryginalne, najbardziej komiczne, a jednocześnie najbardziej dramatyczne scenariusze.
Operacje z monetą vellon przyniosły Koronie sześć (1599-1606) i 13 (1621-1626) min dukatów. Dla porównania wojna w Niderlandach kosztowała 42 min w latach 1598-1609. Tymczasem wysychało źródło srebrnego pieniądza. W okresie największych dostaw przypłynęły z Ameryki kruszce o wartości 13 min dukatów (1596-1600). Potem nastąpił spadek do 2 min za okres 1646-1650 r. Na początku XVII w. zabrakło srebra na spłatę zagranicznych długów i wypłatę procentów od państwowych pożyczek (juros). Filip III musiał ogłosić bankructwo państwa (1607). W wyniku porozumienia z poszkodowanymi genueńscy bankierzy objęli kontrolę nad finansami państwa. Juros rosły nadal (z 85 do 112 min dukatów w 1623 r.), a wznowienie wojny w Niderlandach doprowadziło do nowego kryzysu. Filip IV ogłosił zawieszenie płatności (czyli bankructwo) pierwszy raz za swojego panowania w 1627 r., po raz drugi w 1647 r., po raz trzeci w 1652 r. i po raz czwarty w 1662 r. Tracili na tych bankructwach także bankierzy mający ratować finanse państwa, genueńczycy zostali zastąpieni przez portugalskich conversos, mających większe możliwości zdobywania funduszy dzięki powiązaniom z żydowskimi bankierami w Europie. O nienormalności (przewlekłej chorobie) hiszpańskich finansów najlepiej 186 świadczy rozłożenie wydatków państwa (za okres 1621-1640). Ponad 90% dochodów pochłaniała spłata długów (i odsetek od nich) oraz koszty operacji militarnych. j Społeczeństwo Przez cały wiek XVII w Hiszpanii nastąpiły dwa procesy koncentracji: l-władzy i pieniądza. Klasy wyższe bogaciły się kosztem warstw średnich i (bogatszych chłopów, rzemieślników, drobnych kupców) i reszty społeczeń-| stwa. Jednocześnie instytucje polityczne zajmujące miejsce pośrednie w sys-i temie władzy (Kortezy, samorządy miejskie) traciły znaczenie polityczne na i rzecz Korony i arystokracji. Nadmierne obciążenie podatkowe spowodowało zadłużenie większości miast. Korona zmuszała miasta do sprzedaży ziem komunalnych i obłożenia podatkami produktów pierwszej potrzeby, aby te z tak uzyskanych dochodów pokrywały długi. Innym źródłem dochodów państwa stała się sprzedaż urzędów. Dotyczyła ona przede wszystkim władz miejskich (Kastylia była tym, jak zawsze, najbardziej dotknięta). Sprzedawano wszystkie urzędy, zwiększano liczbę urzędników, za specjalne dodatkowe opłaty można było uzyskać dziedziczenie, jak również sprzedać nabyty wcześniej urząd. Taka sytuacja miała fatalny wpływ na finanse i samorządy miast. Wbrew protestom rzemieślników i kupców, Korona sprzedawała (tworzyła) dodatkowe miejsca w radach miejskich dla okolicznych właścicieli ziemskich i posiadaczy stad owiec. Uzyskując w ten sposób przewagę głosów w radzie, uchwalali oni niepodleganie opodatkowaniu przez samych siebie oraz powoli niszczyli szerszy system demokratycznej konsultacji obejmujący całą ludność miasta, tzw. consejos abiertos („otwarte obrady"). Wsie mogły kupić tytuł miejski dający im większą samorządność, lecz koszty tego zabiegu były tak duże, że długi zaciągnięte na wykup praw miejskich były spłacane przez setki lat (!). Wszystkie te negatywne zjawiska nie zostały zlikwidowane nawet w wieku reform - wieku XVIII - i zaczęły wyraźnie odróżniać Hiszpanię od państw zachodniej Europy, świadcząc o strukturalnych przyczynach kryzysu w tym kraju. Zubożenie ludności prowadziło do głębokiego kryzysu społecznego, którego skala stawała się widoczna wtedy, gdy kolejne próby narzucenia nowych (lub zwiększonych) podatków doprowadzały do protestów przekształcających się w rozruchy. Oprócz wspomnianego powstania w Kraju Basków nastąpiły zaburzenia na mniejszą skalę, za to wielokrotnie się powtarzające (Toledo, Nawarra). Regionem, gdzie doszło do całej serii powstań ludowych, była Andaluzja. Ogarniały one zarówno małe miasteczka, jak i największe miasta (Grenada 1648, Kordoba i Sewilla 1652). Podczas zamieszek atakowano przedstawicieli władzy, rozbijano magazyny zbożowe, niszczono dokumenty sądowe i otwierano więzienia (Sewilla). Żądano żywności i sprawiedliwości. Szerszy zasięg miały powstdnia chłopskie w Katalonii (1688) i Walencji (1693). Powstańcy, zwani barretlnes (od okrycia głowy katalońskich chłopów), obiegli Barcelonę i uzyskali sporo ustępstw od władz. Francuzi wspierali finansowo powstańców, lecz elita katalońska była im przeciwna i zdołała zdusić rewoltę. 187 Specyficznym wyrazem kryzysu i protestu społecznego było rozpowszechnienie się bandytyzmu